Encyklopedia katolicka t. 13

Opis

Na początku edycji Encyklopedii katolickiej planowano zamknąć ją w 12 tomach. Podczas realizacji tego przedsięwzięcia rozwijały się nowe dyscypliny badawcze w ramach nauk humanistycznych, co istotnie wpływało na stałe poszerzanie spectrum podejmowanych zagadnień. Poza ubogaceniem merytorycznym musiało to skutkować poszerzeniem ilości tomów w stosunku do pierwotnych planów. Encyklopedia przez lata zyskiwała nowych czytelników, którzy dając liczne wyrazy akceptacji dla jej poziomu merytorycznego, niezmiennie zgłaszali zastrzeżenia dotyczące zbyt długiego okresu oczekiwania na kolejne tomy. Początkowo były to 4, a ostatnio – 2 lata. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom Subskrybentów, władze Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II podjęły w ostatnim roku szereg decyzji usprawniających proces wydawniczy. Niniejszy tom przygotowano po upływie roku od ukazania się poprzedniego, a następne będą wydawane w odstępach 9-miesięcznych. Zamknięcie edycji podstawowej Encyklopedii, obejmującej 20 tomów, nastąpi w 2014 roku. Przewidywane jest także wydanie Suplementu, zawierającego hasła pominięte z różnych przyczyn w dotychczasowych tomach (np. zdjętych przez cenzurę w okresie PRL). W sumie w Encyklopedii znajdzie się ok. 32 000 haseł, co uczyni ją jednym z największych wydawnictw typu leksykograficznego w języku polskim i bez wątpienia największym spośród encyklopedii specjalistycznych o profilu humanistycznym.
Encyklopedia, zachowując dotychczasowy charakter, kładzie większy nacisk na hasła przedmiotowe, realizowane wieloaspektowo, wnoszące istotny wkład do nauki polskiej. Zgodnie z aktualnymi założeniami metodologicznymi zagadnienia teologiczno-filozoficzne są naświetlane także z perspektywy historyczno-społecznej, a moralne korzystają z osiągnięć psychologii i socjologii. Podobnie w kwestiach religijnych nie ogranicza się do ukazywania jedynie stanowiska katolickiego, prezentuje również doktrynę innych wyznań chrześcijańskich, a także zagadnienia dotyczące religii pozachrześcijańskich. Tego rodzaju ujęć komplementarnych nie znajdzie się w popularnych encyklopediach internetowych ani coraz liczniejszych tłumaczeniach obcych leksykonów. Nad oryginalnością i poziomem merytorycznym haseł publikowanych w Encyklopedii katolickiej czuwa obecnie 12-osobowa Rada Naukowa, tworzona przez wybitnych specjalistów, profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, odpowiedzialnych za podstawowe działy Encyklopedii. Pracę redakcji wspiera także grono Konsultantów, profesorów reprezentujących różne specjalności. Opracowanie redakcyjne prowadzone jest w Instytucie Leksykografii – placówce naukowo-badawczej KUL.
Oddany do rąk czytelników tom XIII zawiera 1711 jednostek hasłowych zrealizowanych przez 426 autorów. Z biblistyki szczególną uwagę należy zwrócić na teksty: natchnienie Pisma Świętego, noachickie przykazania, naród wybrany oraz teksty poświęcone postaciom biblijnym: Mojżesz, Nehemiasz, Noe. Obszerny blok problematyki filozoficznej zawiera hasła omawiające kierunki: neotomizm, neoplatonizm, neokantyzm, neoscholastyka, neoidealizm, nominalizm, a także biogramy wielu wybitnych filozofów (Ch.L. de Montesquieu, E. Mounier, E. Nagel, J.H. Newman, I. Newton, F. Nietzsche). Wśród haseł rzeczowych tego działu znalazły się opracowania dotyczące zarówno filozofii teoretycznej (monizm, naoczność, natura, neutralizm, niebyt, nieskończoność, nihilizm), jak i filozofii przyrody (mutacjonizm, neolit), uwzględniające najnowsze osiągnięcia nauk przyrodniczych. Wymiar terytorialny działalności Kościoła, realizowany przez dział geografii historycznej, ukazują hasła dotyczące poszczególnych państw (Mongolia, Namibia, Niemcy, Niger, Nigeria, Nikaragua, Nepal, Norwegia), regionów historycznych (Morawy, Niderlandy, Normandia), kościelnych jednostek organizacyjnych (mohylewska archidiecezja) i ośrodków życia religijnego (Mogiła, Moguncja, Mohylew, Monte Cassino, Moskwa, Neapol). Z dziejów problematyki zakonnej znalazły się opracowania ukazujące wkład nazaretanek, niepokalanek, norbertanów, norbertanek w realizację ideałów chrześcijańskich, jednak najpełniej drogę do osiągnięcia szczęścia wiecznego wskazują swoim życiem liczni święci: Monika, Nicefor I, Nikodem, czy Norbert. Wokół problemu narodu zogniskowały się hasła skupione na poszukiwaniu sposobów organizacji życia społeczno-narodowego: neogwelfizm, Narodowa Demokracja, nacjonalizm, narodowy socjalizm (jego wymiar prawny i konsekwencje dokonanych wyborów ukazały norymberskie ustawy oraz norymberski proces).
Tom przynosi także 602 biogramy osób, które odegrały istotną rolę w dziejach Kościoła powszechnego, m.in. Nestoriusz, Th. Müntzer, czy polskiego – J. Muskata, Nanker, S. Niedzielak, a także literatury – Ch.F. Montalembert, Molière, A. Naruszewicz, C.K. Norwid, J.U. Niemcewicz, muzyki – W.A. Mozart, S. Moniuszko oraz polityki – J. de Molay, I. Mościcki, B. Mussolini, Neron, G. de Nogaret, Napoleon I Bonaparte, G. Narutowicz. Ze świata sztuki chrześcijańskiej, poza częściami w hasłach poświęconych poszczególnym państwom i miastom oraz ikonografii świętych, zrealizowano także wiele haseł przedmiotowych: moneta, monogram, monstrancja, mozaika, nagrobek, narteks, narzędzia Męki Pańskiej, nawa.
Encyklopedia ukazuje fenom życia religijnego, czego egzemplifikacją są hasła: Msza, Najświętszy Sakrament, naśladowanie Chrystusa. Kwestie z zakresu moralności dają szeroki przegląd takich zagadnień, jak: naprotechnologia, nierząd, nienawiść, nieczystość, niegodziwość. Ukazano także ponadczasowe przymioty i postawy, do jakich należy zaliczyć niewinność oraz nonkonformizm. Z ważkich problemów społecznych podjęto zagadnienia nędzy, niesprawiedliwości i niewolnictwa, którym Kościół stara się niezmiennie zapobiegać. W sferze indywidualnej do form zniewolenia należą nałogi, zwłaszcza nikotynizm i narkomania. Omawiając te zagadnienia podano nie tylko wykładnię nauki Kościoła, ale również ukazano je w aspekcie psychologicznym.
Z zakresu nauk teologicznych kluczowe znaczenie mają teksty zogniskowane wokół problemu niewierzących, niewiary w aspektach historycznych (monolatria) i współczesnych (neopogaństwo, New Age). Do pełni wiary w jedynego Boga (monoteizm), realizowanej w Kościele zaopatrzonym w charyzmat nieomylności, strzeżony przez Nauczycielski Urząd Kościoła, człowiek zmierza przez nawrócenie. W zakresie formułowania prawd wiary ważne pozostają orzeczenia Nicejskich Soborów, a skomplikowany proces ich formowania ukazują liczne nurty i doktryny rozwijające się w minionych wiekach, m.in. nestorianizm, montanizm, monoteletyzm, monoenergizm, monofizytyzm. Ważne miejsce zajmuje również problematyka mariologiczna (niepokalane poczęcie NMP, Nieustającej Pomocy MB, narodzenie Maryi, nawiedzenie NMP). Ostatecznie, chrześcijanin mimo zagrożeń duchowych i doktrynalnych, żyjąc w nadziei, pewnie zmierza ku pełni eschatycznej, co obrazują syntetyczne hasła poświęcone problematyce nieba, nieśmiertelności czy Niebieskiego Jeruzalem.