Życie monastyczne i zakonne

Opis

Każdy, kto by chciał przedstawić względnie wyczerpujący przegląd źródeł dotyczących monastycyzmu chrześcijańskiego oraz literatury, zajmującej się życiem monastycznym i pokrewnymi tematami, zapewne przypomni sobie słowa Koheleta: „Ponadto, mój synu, przyjmij przestrogę: Pisanie wielu ksiąg nie ma końca...” (12,12). Źródła i literatura na temat monastycyzmu są prawie nieprzebrane. Byłoby zatem zuchwałością usiłować w stosunkowo szczupłych ramach małego słownika przedstawić wszystko w sposób wyczerpujący. Dotyczy to zarówno haseł, jak i wprowadzenia do tematu oraz literatury. Podobnie jak nauczyciel w szkole podstawowej nie prowadzi zajęć na poziomie uniwersyteckim ani nie może i nie powinien przekazywać wiedzy akademickiej, lecz właśnie tylko prima discentia elementa, podstawy nauki, tak też celem tego słownika jest jedynie wprowadzić, zaciekawić i, być może, pomóc w dalszych poszukiwaniach. W tym właśnie aspekcie dokonano wyboru haseł i danych zaczerpniętych z literatury. Oprócz „klasycznych” zakonów mniszych uwzględniono także zgromadzenia zakonne i stowarzyszenia życia apostolskiego, aby wykazać, że monastycyzm nie tylko jest wciąż żywy, lecz oddziałuje w sposób twórczy: owe zgromadzenia i wspólnoty nie powstałyby, gdyby nie było wzoru życia monastycznego.
Początków monastycyzmu – mimo że expressis verbis nie jest on wspomniany ani w Ewangeliach, ani w listach apostolskich, ani w Apokalipsie – należy szukać w Nowym Testamencie, w wyrzeczeniu się świata i eschatologicznej postawie Jezusa,2 a także jej interpretowaniu i upowszechnianiu przez apostołów, przede wszystkim przez św. Pawła. To osadzenie monastycyzmu w Nowym Testamencie intuicyjnie zinterpretował piętnaście wieków później Szymon z Tesaloniki, ostatni dogmatyk ery bizantyńskiej, gdy „dowodzi”, że stan zakonny nie został ustanowiony dopiero przez św. Antoniego Pustelnika czy św. Pachomiusza, lecz przez Chrystusa i apostołów, a nawet przepowiedziany przez proroków.3 Twierdzi zatem, że stan zakonny jest ważną instytucją w Kościele chrześcijańskim, która bezpośrednio – podobnie jak stan kapłański – pochodzi od Chrystusa i apostołów i która – również jak stan kapłański – ma charakter samoistny. Powodując się na tę opinię Szymona, anachoreci zawsze wskazywali na pierwszeństwo życia pustelniczego (eremityzmu) przed wspólnotowym (cenobityzmem), gdyż uważali Chrystusa za prawzór anachorety, a apostołów za prawzór cenobitów.