Księga Jony

Opis

Jona należy do tzw. dwunastu proroków późniejszych. Księga nosząca jego imię jest bardzo krótka, ma ledwie cztery rozdziały, a historia w niej opisana nie należy do skomplikowanych. Może właśnie dlatego jej wyraziste obrazowanie odcisnęło się w świadomości pokoleń, a także w ikonografii, zaś Jonasz stał się jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci biblijnych.

W opowieści o upartym proroku, który uciekał przed Bożym rozkazem, a potem zżymał się na Boga z powodu uschnięcia marnej rośliny, panuje równowaga środków i myśli. Jej wymowa jest w gruncie rzeczy pogodna, wszystko koczy się happy endem – Niniwa została ocalona i Jona uratowany z wielkiego niebezpieczeństwa. Opowieść ta musi mieć jednak drugie dno, skoro odczytywana jest w synagogach w Jom Kipur, będący, w sensie metafizycznym, najbardziej dramatycznym dniem roku, gdy, według tradycji, ważą się losy człowieka. Jest to dzień postu, pokuty i głębokiej autorefleksji. Przekładowi towarzyszą obszerne komentarze, przygotowane w duchu Tory Pardes Lauder, a zaczerpnięte z Rasziego, Pirke derabi Eliezer, Ibn Ezry, Radaka, gaona z Wilna i wielu innych klasycznych dzieł judaizmu.

W ich perspektywie KSIĘGA JONY odsłania swe alegoryczne a nawet mistyczne sensy. Postać Jony jest wedle żydowskiej tradycji alegorią ludzkiej duszy, zjawiającej się w świecie dla wypełnienia własnej, szczególnej misji. Ryba, zamieszkująca obcy człowiekowi żywioł, sama będąca alegorią otchłani i śmierci – połyka w tej opowieści ptaka, którego żywiołem jest powietrze (imię Jona oznacza "gołębia”), również niedostępne dla ludzi w ich zwykłym, ziemskim bytowaniu. KSIĘGA JONY dotyka, rzec by można, doświadczeń granicznych, penetruje sferę śmierci – czyni to jednak w języku niebezpośrednim, w porządku metafory, bowiem judaizm jest niezwykle ostrożny w wypowiadaniu się na podobne tematy. Dla odczytania tej księgi, losów duszy, bardziej niż ontologiczna czy metafizyczna, właściwa jest perspektywa etyczna.

KSIĘGA JONY jest w zasadzie rodzajem rozbudowanej przypowieści. Można by ją również nazwać moralitetem, który z natury rzeczy stawia proste i stale aktualne pytania. I gdyby nawet porzucić perspektywę metafizyczną, księga ta wciąż będzie intrygującym portretem ludzkich dążeń, wahań, niepokojów, przywar i ułomności. W obu porządkach lektury – religijnym i świeckim – kluczowe i najbardziej aktualne pozostaje pytanie o to, jak odpowiadamy na wezwanie – naszego talentu, naszych obowiązków, naszych bliskich, naszej duszy.

Księga Jony może nas wiele nauczyć. Zaś komentarze do niej są, przy okazji, nieocenioną lekcją egzegezy tekstu, analizy, która jest wnikliwa i ścisła, a jednocześnie śmiała, miejscami wręcz brawurowa.