Tora tom 2

Opis

Księga SZEMOT jest drugą księgą wielkiego zamierzenia translatorskiego i edytorskiego – TORA Pardes Lauder. To pierwsze od prawie stulecia żydowskie tłumaczenie na język polski Pięcioksięgu Mojżesza, przygotowywane w Krakowie w środowisku Pardes Lauder pod kierunkiem rabina Saszy Pecarica. W 2001 r. wydany został tom I – Księga Bereszit (Księga Rodzaju), który czytelnicy i recenzenci przyjęli z ogromnym zainteresowaniem i przychylnością. Publikacja ta zainicjowała kilka ciekawych dyskusji w polskich centrach kultury, uczestniczyli w nich naukowcy, bibliści, tłumacze i pisarze (piękny tekst na powitanie tego tłumaczenia napisał Czesław Miłosz).

Księga SZEMOT, nazwana tak od pierwszych jej słów („A to są imiona…”), w polskiej tradycji nosi nazwę Księgi Wyjścia (łac. Exodus). Jest ona bezpośrednią kontynuacją Księgi Bereszit, opisującą dalsze dzieje rodu Awrahama, Jicchaka i Jaakowa – w Egipcie i po wyjściu z niego.

Co to jest żydowskie tłumaczenie? Jest ono oczywiście tłumaczeniem z hebrajskiego, ale tym nie wyróżnia się jeszcze spośród przekładów Biblii. Istotne są dwa inne aspekty: tłumaczenie Saszy Pecarica i Ewy Gordon dokonane zostało w duchu żydowskiej tradycji translatorskiej, czyli w wyborach leksykalnych odwołuje się do wielkiej, liczącej już dwa tysiące lat, tradycji tłumaczeń Tory dokonywanych w środowisku żydowskim na języki współegzystujące kiedyś z hebrajskim (aramejski, grecki), kontynuowanej współcześnie. Ale najważniejszą cechą tłumaczenia, które określamy jako żydowskie, jest to, że nie dotyczy ono wyizolowanego tekstu Tory Pisanej (tekstu zapisanego na zwoju Tory, z którego kolejne fragmenty odczytywane są w kolejne Szabaty w synagodze), lecz równolegle i koherentnie przekłada Torę Ustną (czyli komentarze talmudyczne i późniejsze). Zrozumienie idei Tory jako Pisanej i Ustnej jest pierwszym krokiem do zrozumienia judaizmu. Żaden inny dostępny w języku polskim przekład takiej możliwości nie daje. To właśnie obecność obszernych, precyzyjnie dobranych komentarzy sprawia, że tom (zawierający podstawowy tekst oraz komentarze Rasziego po hebrajsku i w polskim przekładzie) liczy 540 stron. Taka rozległość komentarzy jest wyjątkowy nie tylko na skalę polską, lecz również światową. Tom zaopatrzony został w bogaty zestaw ilustracji, ukazujących konstrukcję Miszkanu (Przybytku) i ubrania kapłanów.

Księga SZEMOT ma w sobie pewną szczególną cechę, która sprawia, że ta a nie inna księga stanowi klucz do zrozumienia idei Tory Ustnej i Pisanej. Otóż SZEMOT jest metatekstem Tory, w którym mówi ona o samej sobie. W tej właśnie księdze opisane zostało danie Tory (Pisanej i Ustnej) Jisraelowi na górze Synaj – wydarzenie stanowiące archetyp świadomości każdego Żyda (z ust współczesnego Żyda można usłyszeć popularne powiedzenie: „I ja stałem pod górą Synaj”). Pod względem przywoływania takich właśnie, archetypowych sytuacji, Księga SZEMOT nie ma sobie równej. Jej centralnym momentem jest bowiem noc Pesach – noc Wyjścia z Egiptu, przypominana, a właściwie przeżywana na nowo co roku podczas przypadającego wiosną najważniejszego żydowskiego święta. Odczytuje się wówczas Hagadę na Pesach (Pardes Lauder opublikował w ubiegłym roku jej przekład razem z Pieśnią nad Pieśniami), poprzez którą Wyjście przeżywane jest jako wydarzenie wciąż aktualne.

Co świętują Żydzi podczas nocy Pesach? Wolność – i świętowali ją także w diasporze, w czasach największego ucisku i zniewolenia. Jak to możliwe? Księga SZEMOT uczy rozumienia wolności. Ukazuje wielkie spustoszenia duchowe, jakich dokonują niewola i cierpienie. Pokazuje, jakiego wysiłku potrzeba, by na wolność zasłużyć i by ku wolności się wspiąć, a potem, jak łatwo tej wolności można nadużyć. Pokazuje wszelkie odcienie związanych z tym ludzkich uczuć – strach, apatię i entuzjazm. Pokazuje je w wymiarze jednostkowym i społecznym. Mówi o realnych wydarzeniach ludzkiej historii, w których ustawicznie działa Bóg, mówi o koegzystencji działań ludzkich i Boskich. Jest z jednej strony księgą cudów, a z drugiej księgą ufności. Analizuje niesłychanie subtelne powiązania tych sfer, pytając o to, skąd nadchodzi prawdziwe wyzwolenie i jakie są jego warunki. Lekcja wolności, jaką nam daje, jest lekcją przyjęcia Tory, bo ona właśnie jest darem wolności, gwarancją wolności i realizacją wolności, którą ofiarowuje Bóg człowiekowi.

SZEMOT ma bohatera zbiorowego – jest nim społeczność żydowska, ale także wybitnego bohatera indywidualnego – Moszego, nauczyciela Jisraela, od którego religię żydowską nazywa się mozaizmem, wyznaniem mojżeszowym. Mosze przedstawiony jest w księdze tak, że obserwować można najdrobniejsze drgnienia jego psychiki, zmagania z misją, która zdaje mu się przekraczać siły człowieka.

SZEMOT jest księgą przedziwną, ponieważ łączy w sobie tak różne perspektywy i wątki. Wydaje się gotowym scenariuszem kina akcji, choć z jej rozmachem trudno byłoby sprostać najlepszym fachowcom od efektów specjalnych. Jest jednocześnie księgą kontemplacji, w której słowo zdaje się podchodzić (jak Mosze na Horebie i Synaju) najbliżej Boga – i wycofywać wobec niemożności mówienia o Nim. Jest ponadto kodeksem prawa żydowskiego, podstawą normatywnych sformułowań, które po dziś dzień kształtują żydowskie życie.

Gdy mówimy „Biblia” mamy na myśli archaiczne historie, szacowny zabytek kultury i języka, lecz gdy mówimy „Tora” mamy na myśli książkę na wskroś współczesną i aktualną.

Dzięki tłumaczeniom Pardes Lauder trzymamy już w swoich rękach te komplementarne księgi: Bereszit – przedstawiającą dzieje Praojców, „mitologię” świata żydowskiego, i SZEMOT – księgę archetypów żydowskiej współczesności.

Lidia Kośka