Wychowanie seksualne w rodzinie i w szkole

Opis

Wstęp Kiedy w marcu 2010 r. jedna ze szwajcarskich firm produkujących środki antykoncepcyjne podała do wiadomości informację o produkcji prezerwatyw przeznaczonych dla nastolatków, ożywiła się dyskusja na temat wychowania seksualnego. W związku z tym pytano m.in., czy prezerwatywy dla nastolatków rozwiążą problem obniżania się wieku rozpoczynania życia seksualnego przez młodzież. Samo zagadnienie wychowania seksualnego i potrzeby przedmiotu szkolnego specjalnie mu poświęconego staje się raz po raz przedmiotem debaty publicznej w Polsce. Dzieje się tak zwłaszcza w związku z informacjami medialnymi na temat ciąży u nastolatek, czy ujawnianych przypadków współżycia nieletnich. Do ożywienia dyskusji na ten temat przyczynił się także film K. Rosłaniec Galerianki, którego premiera odbyła się we wrześniu 2009 r., ukazujący problem prostytucji wśród nieletnich dziewcząt oraz problemy związane z dojrzewaniem seksualnym nastolatków. W Polsce można mówić o powszechnej zgodzie różnych środowisk co do potrzeby wychowania seksualnego młodego człowieka. W świetle raportu z badań przeprowadzonych przez Centrum Badania Opinii Społecznej z sierpnia 2007 r. 90% badanych uważa, że przekazywanie w szkole wiedzy o życiu seksualnym człowieka jest potrzebne. Ponadto 59% ankietowanych twierdzi, że obowiązek przekazywania dzieciom wiedzy o życiu seksualnym spoczywa w równym stopniu na rodzicach i szkole, a 34% sądzi, że jest to przede wszystkim zadanie rodziców. Zdecydowana większość badanych (84%) stoi na stanowisku, że w szkołach powinny się odbywać zajęcia, w ramach których młodzi ludzie mogliby poznać różne metody zapobiegania ciąży1. Badania przeprowadzone przez K. Ostaszewską w latach 2003–2004 oraz 2005–2006 wśród młodzieży gimnazjalnej i licealnej wykazują, że zdecydowana większość ankietowanych czerpie informacje na temat dojrzewania i seksualności z telewizji, filmów oraz od koleżanek i kolegów ze szkoły i z podwórka. Zdecydowana większość badanych uznaje potrzebę realizacji w szkole programu z zakresu wychowania do życia w rodzinie, a wśród zagadnień, które młodzież najbardziej interesują, wymieniane są stosunki międzyludzkie oraz psychiczne aspekty seksualności2. 1 CBOS, O wychowaniu seksualnym młodzieży. Komunikat z badań, Warszawa, sierpień 2007. 2 K. Ostaszewska, Edukacja seksualna gimnazjalistów – badania własne, „Położna. Nauka i Praktyka” 2008, nr 2, s. 16–21. Wstęp 6 Komunikat z badań CBOS-u na temat związku religijności i moralności w Polsce z marca 2009 r. wskazuje na fakt rozdźwięku pomiędzy nauczaniem Kościoła w zakresie moralności seksualnej oraz postawami i poglądami ludzi wierzących. W świetle tych badań spośród ludzi uczęszczających do kościoła kilka razy w tygodniu 46% akceptuje stosowanie środków antykoncepcyjnych, a 31% – współżycie przedmałżeńskie. W przypadku wierzących uczęszczających do kościoła raz w tygodniu wskaźniki te wynoszą 66% i 65%3. Badania przeprowadzone wśród młodzieży szkolnej i akademickiej w 2005 r. zdecydowanie potwierdzają akceptację współżycia seksualnego przed zawarciem ślubu (58,8% badanych) oraz przychylność wobec stosowania środków antykoncepcyjnych (56,8%). Aprobata współżycia seksualnego przed zawarciem związku małżeńskiego uzasadniana jest m.in. stwierdzeniem: „Jest to sprawa indywidualna każdego z nas (…), jeżeli osoby w jakimś stopniu coś do siebie czują (…), to nie mam nic przeciwko temu”. Uzasadniając swoje poparcie dla stosowania antykoncepcji, młodzież zwraca uwagę, że zapobiega ona niepożądanej ciąży, zabezpiecza przed chorobami, jest mniejszym złem od aborcji, stanowi formę rozsądnego planowania rodziny, a nauczanie Kościoła w tym względzie nie odpowiada współczesnym oczekiwaniom4. Wspomniane fakty oraz wnioski z badań potwierdzają aktualność zagadnienia wychowania seksualnego dokonującego się w rodzinie i szkole. Kwestia ta, dyskutowana od lat, często jest sprowadzana do problemu przekazywania informacji na temat postaw i zachowań w zakresie seksualności, a zatem wąsko rozumianego instruktażu. Choć w zakresie seksualności jest to ważne, to jednak problematyka wychowania seksualnego przekracza ten wymiar, gdyż dotyczy kształtowania człowieka do odpowiedzialnych postaw w zakresie seksualności. Prezentowane opracowanie – Wychowanie seksualne w rodzinie i w szkole – dotyczy problematyki kształtowania człowieka w środowisku rodzinnym i szkolnym w zakresie dojrzewania do odpowiedzialnego przeżywania seksualności. Publikacja jest interdyscyplinarnym podejściem do problemu wychowania seksualnego, będącego alternatywą dla propagowanych współcześnie programów edukacji seksualnej, polegającej głównie na przekazywaniu informacji o seksualności człowieka, etapach rozwoju seksualnego, technikach współżycia i sposobach gwarantujących zabezpieczenie przed negatywnymi skutkami zachowań seksualnych. Przedmiotem niniejszego projektu badawczego jest ukazanie problemu seksualności w szerszej perspektywie: wychowania człowieka do odpowiedzialnych postaw życiowych z punktu widzenia współczesnej antropologii. Celem publikacji jest ukazanie podstawowych elementów wychowania seksual3 CBOS, Moralność Polaków po dwudziestu latach przemian. Komunikat z badań, Warszawa, marzec 2009. 4 S.H. Zaręba, Socjologiczne interpretacje moralnych poglądów i ocen polskiej młodzieży szkolnej i akademickiej, w: J. Mariański, L. Smyczek (red.), Wartości, postawy i więzi moralne w zmieniającym się społeczeństwie, Kraków 2008, s. 219–226. 7 Wstęp nego w oparciu o nauczanie Kościoła katolickiego, a także o osiągnięcia i wyniki badań współczesnych nauk o człowieku. Autorzy zamieszczonych artykułów uwzględniają również współczesne dyskusje toczone na temat różnych propozycji wychowania seksualnego oraz podejmują próby krytycznego podejścia do nich. Problematyka wychowania seksualnego jest zagadnieniem złożonym i domaga się ujęcia interdyscyplinarnego, zarówno z punktu widzenia biologii, socjologii, historii, psychologii, pedagogiki, jak i etyki oraz teologii. Aspekty te zostały uwzględnione w niniejszym opracowaniu, które składa się z trzech części. W pierwszej części zostanie przedstawiony stan dyskusji na temat wychowania seksualnego w Polsce na tle dyskusji na ten temat w innych krajach, głównie europejskich. Takie porównanie ukazuje pewne podobieństwa problematyki i dyskusji na ten temat, specyfikę podejścia do kwestii wychowania seksualnego w różnych krajach oraz pozwoli na ukazanie pewnych wspólnych zasadniczych elementów wychowania seksualnego w rodzinie i szkole. W tej części zostanie ukazana problematyka wychowania seksualnego w Wielkiej Brytanii (A. Abram), na terenie Ukrainy Zachodniej (H. Kryshtal), dyskusje na temat wychowania seksualnego w Chorwacji (V. Dugalić) oraz problem wychowania seksualnego w Niemczech z punktu widzenia wytycznych Unii Europejskiej (A. Marcol). Całą tę europejską perspektywę poszerza problem pośrednio związany z wychowaniem seksualnym, jakim są pewne aspekty moralne rozumienia małżeństwa w Afryce (A. Onyema). Na końcu tej części opracowania zostaną zaprezentowane uwarunkowania światopoglądowe wychowania seksualnego w Polsce w I poł. XX w. (M. Babik). Druga część publikacji dotyczy problemu istoty wychowania seksualnego. Z tej racji, że problematyka ma charakter interdyscyplinarny, także pytanie o istotę wychowania seksualnego jest stawiane przez różne środowiska i domaga się ujęcia z punktu widzenia pedagogiki, psychologii, a także teologii moralnej. Zagadnieniem leżącym u podłoża wychowania seksualnego jest związek seksualności z integralnym rozwojem człowieka (K. Grzywocz, B. Kmiecik) oraz wychowaniem do czystości (M. Królczyk). Wychowanie seksualne stanowi także przedmiot nauczania Kościoła, które w wielu dokumentach przedstawiło założenia wychowania seksualnego (bp J. Wróbel). Do złożoności problematyki wychowania seksualnego należy jego powiązanie z zasadami moralnymi (K. Glombik). Przedmiotem trzeciej części opracowania są szczegółowe zagadnienia dotyczące przeżywania i rozumienia seksualności, które pojawiają się w związku z wychowaniem seksualnym. Część ta rozpoczyna się od analizy współczesnych problemów związanych z wychowaniem seksualnym i wskazania możliwości działań naprawczych w tym względzie (P. Morciniec, T. Reroń). Kolejną perspektywą jest wychowanie seksualne w teorii i praktyce katechetycznej (A. Zellma). Specyficzne problemy i pytania rodzą się u rodziców i wychowawców, którzy konfrontowani są z wychowaniem seksualnym osób niepełnosprawnych 8 Wstęp (A. Bartoszek). Oprócz rodziny i szkoły, wychowanie seksualne dokonuje się także w praktyce duszpasterskiej (B. Jurczyk), a zwłaszcza w ramach sprawowania sakramentu pokuty (A. Szafulski), co stanowi szczególne wezwanie dla duszpasterzy. Jedną z ważnych kwestii szczegółowych wychowania seksualnego widzianego z punktu widzenia psychologii jest zagadnienie współczesnych teorii dotyczących kształtowania się orientacji seksualnej człowieka (J. Dzierżanowska- Peszko). Elementem wychowania seksualnego jest ponadto przygotowanie do życia małżeńskiego, którego ważnym składnikiem jest odpowiedzialne rodzicielstwo. Problem ten z perspektywy ewangelickiej etyki teologicznej zostanie przedstawiony na końcu opracowania (J. Podzielny). Niniejsza publikacja jest pokłosiem międzynarodowej konferencji naukowej pt. Wychowanie seksualne w rodzinie i szkole, zorganizowanej 17 marca 2010 r. przez Katedrę Teologii Moralnej, Etyki Społecznej i Duchowości na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Opolskiego. Konferencja ta była skierowana głównie do studentów nauk o rodzinie i teologii, doktorantów oraz katechetów i nauczycieli. Wśród uczestników konferencji wywiązała się dyskusja oraz nastąpiła wymiana myśli i konfrontacja wiedzy teoretycznej na temat wychowania seksualnego z tymi, którzy z problemem tym spotykają się na co dzień lub w przyszłości będą zajmowali się wychowaniem młodzieży. Konferencja Wychowanie seksualne w rodzinie i szkole spotkała się z zainteresowaniem mediów, a jej główne wnioski zostały przedstawione również w tytułach prasowych: O seksie trzeba mówić pięknie5 oraz Bez seksualności nie ma pełni człowieczeństwa6. Część referatów zawartych w niniejszym opracowaniu zostało przedstawionych podczas wspomnianej konferencji, a niektóre z nich powstały pod wpływem dyskusji i prezentacji badań naukowców podczas tego spotkania. Wszystkim autorom należą się wyrazy wdzięczności za przygotowanie tekstów. Podziękowanie należy się także instytucjom, dzięki którym możliwe stało się zorganizowanie tej konferencji naukowej. Są to firmy: „Filplast” z Komornik i „Kler” z Dobrodzienia. Opracowanie Wychowanie seksualne w rodzinie i w szkole powstało we współpracy Uniwersytetu Opolskiego z Urzędem Marszałkowskim Województwa Opolskiego, któremu należą się słowa wdzięczności za wsparcie finansowe publikacji. Pozostaje żywić nadzieję, że niniejsza publikacja przyczyni się do krytycznej weryfikacji aktualnych propozycji dotyczących wychowania seksualnego, a przedstawione w książce badania dotyczące wychowania seksualnego staną się oryginalnym wkładem i ubogaceniem studiów na ten ważny społecznie temat. Konrad Glombik