Prawda podstawą wspólnoty. Wychowawcza rola prawdy według Karola Wojtyły

Opis

O moralności i wychowaniu dużo się obecnie mówi. Można jednak odnieść wrażenie, że im więcej wzniosłych słów, tym mniej one znaczą. I tak bywa i w nauce i w życiu codziennym. Zwykle jest też tak, że praktyka i teoria rzadko się we współczesnym życiu dopełniają, niekiedy nawet przeciwstawiane są sobie. Działalność praktyczna często obywa się bez teorii; posiadanie zbyt rozległej i dogłębnej wiedzy uważane jest niekiedy za przeszkodę w sprawnym osiąganiu praktycznych celów. Teoretyczne rozważania zaś zdają się czasem służyć samym sobie; zastosowania praktyczne i związek z życiem uważa się często za mało istotną własność dobrej teorii. Obydwie zaś dziedziny: i teoria, i praktyka wydają się we współczesnej świadomości naukowej “uodpornione” na wpływy moralności, gdyż ci, którzy się nimi zajmują, często uważają, że zasady moralne mają charakter zewnętrzny i nie są istotne dla wyznaczanie reguł i celów poznawczych czy zasad skutecznego działania. Taka sytuacja rozszczepienia między teorią, praktyką i moralnością dotkliwie daje się we znaki w podejściu do zagadnień związanych z wychowaniem. Trudno przyjąć, aby wychowanie rozumiane jako działalność praktyczna, tj. najogólniej rzecz biorąc, pomoc w doskonaleniu człowieczeństwa osoby – jak je określa papież Jan Paweł II – realizowało się bez uwzględniania wiedzy o osobie czy moralności. W wychowaniu nie trzeba w jakiś sposób integrować tych trzech sfer ludzkiego życia: teorii, praktyki i moralności, ponieważ współistnieją one w rzeczywistości osoby. Należy tylko umieć odczytać tę rzeczywistość i właściwie rozpoznać zachodzące między nimi związki. Taką integralną koncepcję wychowania można przedstawić w oparciu o koncepcję osoby K. Wojtyły, biorąc za kluczowy czynnik integrujący pojęcie prawdy. Teoria, jako akt rozpoznania prawdy (na najwyższym poziomie mająca charakter aktu kontemplacji prawdy), pociąga, motywuje oraz obliguje do działania; pierwszym przedmiotem każdego działania jest zawsze sama osoba, która je podejmuje, a której samospełnienie lub niespełnienie, uwarunkowane prawdą czynu, stanowi istotny rezultat aktu moralnego. "Stosunek do prawdy stanowi o człowieczeństwie, konstytuuje godność osoby" - mówił Karol Wojtyła w rekolekcjach przeprowadzonych w Watykanie . Prawda ma bezpośredni związek z procesem moralnego samodoskonalenia się osoby i przenika głęboko istotę ludzką. "Wychowanie do prawdy" czy też "wychowanie prawdziwościowe" nie ogranicza się bynajmniej do postulatu mówienia prawdy i potępienia kłamstwa, lecz przenika cały proces wychowawczy. Chodzi w nim o takie ukształtowanie osoby, aby rozumiała ona rolę prawdy w samodoskonaleniu się osoby i była zdolna z łatwością ją przyjmować, chciała się nią kierować i chętnie ją realizowała. Praca niniejsza jest próbą odpowiedzi na tak postawione pytanie. Tytuł pracy: "Wychowawcza rola prawdy w kształtowaniu wspólnoty" sugeruje pozytywną odpowiedź na to pytanie. Sformułowana w nim teza ma charakter wstępny, a ciężar pracy przesuwa się w kierunku przedstawienia uzasadnienia dla podanej tezy i wskazania współzależności, które występują w procesie doskonalenia się osoby we wspólnocie wówczas, kiedy ujmujemy ją ze względu na relację do prawdy. Innymi słowy, chodzi o to, jak osoba, poprzez swą relację do prawdy, kształtuje wspólnotę, czy w przypadku wspólnoty możemy mówić o relacji do prawdy, jaki charakter miałaby ta relacja i jaki wpływ wywiera na kształt samej wspólnoty i wreszcie – w jaki sposób wspólnota, określona w swej relacji do prawdy, przyczynia się do doskonalenia osoby. Tytuł pracy – tak jak zawarte w niej rozważania – sformułowany został w odniesieniu do koncepcji osoby K. Wojtyły. Podjęte w tej pracy rozważania mają charakter rozwiniętej interpretacji myśli K. Wojtyły. Fragmenty pracy, które stanowią głównie relację poglądów K. Wojtyły, wskazane są przez bezpośrednie odniesienia do jego dzieł: jest tak przede wszystkim w pierwszej części. Niektóre zagadnienia pracy mają charakter bardziej samodzielnej interpretacji dokonanej w oparciu o koncepcję osoby K. Wojtyły i z wykorzystaniem jego terminologii. Dotyczy to rozumienia doświadczenia godności osoby w części pierwszej, rozważań na temat “prawdziwości osoby” i “prawdy osoby” w części drugiej oraz znacznych fragmentów trzeciej części, zwłaszcza rozważań na temat współsprawczości i współodpowiedzialności, wyznaczenia warunków aktualizacji prawdy we wspólnocie społecznej oraz określenia “prawdy wspólnoty”. Praca zawiera zagadnienia należące do antropologii, etyki, filozofii społecznej i filozofii wychowania. Przedstawione w tej pracy rozważania można określić jako poszukiwanie antropologicznych podstaw pedagogiki społecznej w nawiązaniu do filozofii klasycznej. Praca opiera się na dziełach K. Wojtyły, ale przywołuje również dzieła Jana Pawła II wszędzie tam, gdzie myśl Papieża stanowi rozwinięcie i dopełnienie podejmowanych przez K. Wojtyłę kwestii. Materiałem źródłowym są przede wszystkim prace naukowe K. Wojtyły, ale także dokumenty papieskie, a więc encykliki, adhortacje i niektóre przemówienia czy homilie oraz dokumenty papieskiego nauczania z audiencji generalnych, zwłaszcza te określane jako “teologia ciała”.