Okładka

Rodzina w nurcie współczesnych przemian

Redaktor: Pawel Landwójtowicz, Dariusz Krok Wydawnictwo: Redakcja Wydawnictw Wydziału Teologicznego Dział: Teologia Format: 167x237 Stron: 454 Oprawa: miękka ISBN: 9788361756446 INDEKS: UOP0028B28614
19,00 zł
Darmowa dostawa od 150 zł Paczkomaty 10 zł Poczta Polska 15 zł Za pobraniem 15 zł

Opis

Wprowadzenie. Przemiany współczesnej rzeczywistości, ich gwałtowność i dynamizm stają się szczególnym znakiem naszych czasów. Wywoływane zmiany uwidaczniają się w różnych aspektach naszego życia. Jednym z najistotniejszych „miejsc”, w których można dostrzec intensywność zachodzących przemian, jest rodzina. Z tego też powodu staje się ona istotnym przedmiotem badań naukowych z różnych dziedzin wiedzy. Współczesna sytuacja rodziny naznaczona jest różnorodnością, co wiąże się z licznymi zmianami społecznymi i kulturowymi. W tym miejscu warto zauważyć, że pojęcia „społeczny” i „kulturowy” nie są synonimami, gdyż posiadają własne treści poznawcze, choć potocznie często używa się ich zamiennie. Aspekt „społeczny” oznacza relację, jaka zachodzi w stosunkach międzyosobowych „człowiek – człowiek”, zaś „kulturowy” występuje w relacji „człowiek – rzecz”. Jeśli przez „społeczeństwo” rozumie się samych ludzi jako wytwórców, to przez „kulturę” tłumaczy się wytwory, które powstały dzięki współpracy poszczególnych osób. Obydwa aspekty – społeczny i kulturowy – nie mogą być traktowane przeciwstawnie, lecz łącznie, jako odzwierciedlenie komplementarnych płaszczyzn ludzkiego doświadczenia. W tym ogólnoludzkim doświadczeniu mieszczą się również społeczno-kulturowe aspekty rodzin. Wydaje się, że istotną kanwą współczesnych zmian społeczno-kulturowych jest prąd filozoficzny zwany postmodernizmem, który wyznacza również pewien kierunek mentalnych przemian. Można nim nazwać stan ducha współczesnej kultury i społeczeństwa z takimi tendencjami, jak: fragmentaryczność widzenia świata, pluralizm, sekularyzacja życia społecznego i umysłowego, dechrystianizacja życia i myślenia, relatywizm poznawczy i etyczny, otwartość na łączenie różnych systemów filozoficznych, religijnych, pełna akceptacja wartości i norm pozaeuropejskich. Zdaniem postmodernistów, jeśli zgodzimy się na to, że każdy człowiek ma prawo do subiektywnej prawdy i subiektywnego dobra moralnego, wówczas ustaną wszelkie prześladowania, nietolerancja i wojny, a zapanuje powszechna zgoda, miłość i braterstwo. Przyjęte przez postmodernizm zasady filozoficzne prowadzą do wniosku, że rodzina i małżeństwo są zależne jedynie od woli i pomysłu tworzących je ludzi. Wobec tego każda koncepcja rodziny jest uprawniona, uzasadniona i ma taką samą wartość (a właściwie nie może podlegać żadnym ocenom). Jest ona całkowicie prywatną, osobistą sprawą i nie posiada zobowiązania wobec żadnego zewnętrznego autorytetu. Założenie epistemologiczne wystąpienia przeciw racjonalności niszczy życie etyczne rodziny, a komunikację między jej członkami pozbawia istotnej treści. Znosząc prawomocność hierarchizowania realizowanych przez rodzinę wartości, prowadzi do zaburzenia struktury i funkcji rodziny. Uniemożliwia to wyodrębnienie cech małżeństwa i rodziny, które decydują o jej charakterze i trwaniu (w świetle tych założeń nierozerwalność, jedność, wierność itp. nie mają uzasadnienia). Proces indywidualizacji stał się dziś powszechnym wymogiem postmodernizmu. Tak więc kobiety i mężczyźni, korzystając ze swej wolności, nie tylko starają się w sposób niepowtarzalny przejść przez życie, ale wchodzą w związki małżeńskie na zasadzie takiego kontraktu, który by tej wolności nie naruszył. Skutkiem wciągnięcia człowieka w pogoń za nieosiągalnym ideałem procesu indywidualizacji jest brak zakotwiczenia rodziny w strukturze społecznej; następnie brak pragnienia przedłużania samego siebie w potomstwie oraz nie pamiętanie o obowiązkach wychowawczych wobec niego. Wydaje się, że nieodzownym następstwem tak pojmowanych relacji osobowych jest kryzys tożsamości jednostki i instytucji rodziny. Dla wielu badaczy intensywność zmian, jakie w życie rodziny wnoszą przemiany kulturowo-społeczne, jednoznacznie łączą się faktem „kryzysu rodziny”. Zwolennicy tej idei, wpisując się we współcześnie modne mówienie o kryzysach w wielu dziedzinach życia społecznego, na potwierdzenie swoich tez przytaczają następujące przykłady: spadek płodności, opóźnianie decyzji o zawarciu małżeństwa i narodzinach pierwszego dziecka, rosnącą liczbą urodzeń pozamałżeńskich, wzrost stosowania środków antykoncepcyjnych, „wolną miłość”, „małżeństwa na próbę”, wzrastającą liczbę rozwodów, przejęcie przez inne instytucje funkcji tradycyjnie zarezerwowanych rodzinie. Stanowisko takie prowadzi do przepowiadania rzekomo bliskiego zaniku małżeństwa i rodziny w społeczeństwie. Nie brak pesymistów nawet w gronie ludzi wierzących. Przedstawiają oni aktualną sytuację rodziny w czarnych barwach, nie dostrzegając dróg wyjścia z tak przedstawionej sytuacji. Pominięcie milczeniem niepokojących symptomów egzystencji współczesnej rodziny może prowadzić do rzeczywistych kryzysów. Równie szkodliwy jest jednak skrajny pesymizm, który podcina i niszczy jakąkolwiek wolę zaangażowania w dzieło odnowy i umocnienia rodziny polskiej. Problemy rodziny są ściśle związane z głębokimi i radykalnymi przemianami, jakim ulega współczesne społeczeństwo. Rodzina, będąc podstawową cząstką każdego społeczeństwa, stanowi czuły sejsmograf notujący wstrząsy zachodzące w społeczeństwie. Badania naukowe wykazują jednak, że rodzina nie zanika, ale zmienia się, dostosowuje się, by stawić czoło wysokim wymaganiom współczesnej epoki. Pomimo tak postrzeganego kryzysu rodziny, można zauważyć, że następuje również proces „odsocjologizowania” rodziny i jej głębokiej personalizacji. Współczesne rodziny starają się coraz częściej budować swoją trwałość i szczęście na bazie osobowości członków, a nie czynników zewnętrznych. Jakość relacji rodzinnych postrzega się dziś głównie w perspektywie dojrzałości osobowej rodziców i innych członków rodziny, a nie czynników ekonomicznych, zawodowych czy też społecznych. Humanizacja rodziny polega na tym, że każdy jej członek stara się widzieć u siebie przede wszystkim osobowe i uczuciowe potrzeby. W przeszłości traktowane jako dodatek, obecnie potrzeby spełniają rolę decydującą dla funkcjonowania rodziny. Oprócz podkreślenia wielkiego znaczenia miłości dużą rolę przypisuje się konieczności przyjęcia określonych wartości i przekonań społecznych, zwłaszcza światopoglądowych. Stanowią one ważną bazę kształtowania wzajemnych relacji w rodzinie. Powszechnie akceptowany staje się model partnerski w wykonywaniu obowiązków domowych i podejmowaniu decyzji, co wiąże się ze zmianą pozycji kobiety w społeczeństwie, spowodowaną jej aktywnością zawodową i społeczną. Ogólnie można skonstatować, iż przemiany zachodzące we współczesnej rodzinie są efektem dwóch podstawowych tendencji właściwych każdej kulturze, które są obecne na poszczególnych etapach kształtowania się społeczeństw. Jedna z nich działa w kierunku utrzymania tradycyjnych obyczajów, druga zaś dąży do ich zmiany. W wyniku niezgodnego działania powstaje kryzys, wpływający jednak na rozwój ogólnej kultury i stylu życia. Wówczas kryzys wyraża się w zachwianiu poczucia pewności odnośnie realizowanych wartości: chrześcijańskich czy laickich, oraz, którym z nich dać pierwszeństwo i według jakich wzorców zachowań regulować swoje życie wspólnotowe. To poczucie niepewności nie zawsze działa w kierunku dezintegracji, gdyż często stymuluje poszukiwania takich wartości i wzorców zachowań, aby w nowych warunkach zapewnić sobie trwanie, a nawet rozwój. Głównym celem niniejszej książki jest próba poszukiwania obrazu rodziny w obliczu współczesnych przemian społecznych i kulturowych. Nie jest to rzecz łatwa, gdyż zmiany te uwarunkowane są wieloma czynnikami i przebiegają na różnych płaszczyznach i wymiarach. Chcąc rzetelnie i obiektywnie prześledzić współczesną sytuację rodziny, należy sięgnąć do różnych dyscyplin naukowych, które z właściwego sobie punktu widzenia i posługując się własną metodologią, dokonują analizy funkcjonowania systemów rodzinnych. Z tego względu książka stanowi zbiór artykułów dotyczących współczesnych zagadnień rodziny w ujęciu interdyscyplinarnym psychologii, pedagogiki, teologii, socjologii i filozofii. Jest ona próbą możliwie integralnego spojrzenia na problematykę rodziny przez pryzmat kilku dyscyplin naukowych, dla których rodzina stanowi ważny przedmiot rozważań. Niniejsza pozycja jest zbiorem artykułów o charakterze refleksji teoretycznej i wyników badań empirycznych powiązanych wspólną problematyką, koncentrującą się wokół rodziny. Stara się ona przedstawić przemiany zachodzące we współczesnej rodzinie w czterech zasadniczych częściach tematycznych: 1) rodzina w perspektywie aktualnych zmian społecznych; 2) rodzina we współczesnej kulturze; 3) psychologiczne i pedagogiczne aspekty wychowania w rodzinie; 4) rozwój rodziny w perspektywie wyzwań psychospołecznych. Zdaniem redaktorów, takie ujęcie problematyki oferuje z jednej strony możliwość kompleksowego spojrzenia na system rodzinny, a z drugiej – umożliwia czytelnikowi jasne i komunikatywne zaznajomienie się z interesującymi go zagadnieniami przez pryzmat konkretnego wymiaru życia i dziedziny wiedzy. W pierwszej części analizowana jest problematyka rodzinna w perspektywie aktualnych zmian społecznych. Obecne są zagadnienia dotyczące m.in. demograficznego portretu rodziny w III RP (K. Kluzowa), teologicznego spojrzenia na problem niepłodności małżeńskiej (K. Glombik), sytuacji rozwodu w kontekście duszpasterstwa rodzin (J. Kułaczkowski), tradycyjnego modelu rodziny wobec pojawiających się form alternatywnych (N. Wons), zagrożeń dla rodziny i dziecka w dobie przemian społecznych, kulturowych i ekonomicznych (B. Więckiewicz) oraz zmienności interakcji w rodzinie, uwarunkowanej naturalnymi procesami rozwojowymi (W. Sikorski). Merytoryczną „nicią”, która przewija się przez wymienione artykuły, jest socjologiczno-teologiczna próba analizy rodziny w obliczu współczesnych, dynamicznych zmian społecznych zachodzących w cywilizacji XXI w. Druga część poświęcona jest obrazowi rodziny we współczesnej kulturze. Dominują tutaj artykuły z pogranicza teologii i filozofii, stanowiące doskonałe uzupełnienie wcześniejszych refleksji społecznych. Wśród głównych tematów zostały poruszone: aspekty liturgicznej formacji dziecka przedszkolnego w rodzinie (E. Mateja), interpretacja więzi małżeńskiej w kategoriach filozofii dramatu (J. Piecuch), elementy nauki Marcina Lutra o małżeństwie (P. Jaskóła), znaczenie wychowania biblijnego w rodzinie (J. Kochel), relacje zachodzące między życiem rodzinnym a muzyką popularną (G. Poźniak), kryzys rodziny wobec kryzysu kultury w ujęciu Jana Pawła II (K. Pagór) oraz rola rodziny w kształtowaniu sumienia chrześcijańskiego (S. Głaz). Wspólnym mianownikiem powyższych artykułów jest spojrzenie na problematykę rodziny przez pryzmat uwarunkowań kulturowych oraz prądów dominujących we współczesnej kulturze. Trzecia część zawiera psychologiczne i pedagogiczne aspekty wychowania w rodzinie, wskazując na uwarunkowania i mechanizmy oddziaływania wychowawczego w systemie rodzinnym. Poruszone tutaj zagadnienia to: oblicza ojcostwa w kontekście psychospołecznego rozwoju dziecka (J. Król, E. Deska), rodzina jako podmiot wychowania ukazany na łamach „Katechety” (G. Janikuła), udział ojców w opiece i wychowaniu dziecka w wieku przedszkolnym (J. Brągiel, A. Kalicińska, P. Kaniok), wpływ relacji z ojcem na spostrzeganie obrazu ciała u kobiet w wieku później adolescencji (D. Krok, K. Rychtarczyk), psychospołeczna sytuacja dziecka w małżeństwach rozwodzących się (J. Dzierżanowski), znaczenie okresu preadopcyjnego dla funkcjonowania rodziny adopcyjnej (A. Kalus) oraz znaczenie wsparcia emocjonalnego dla procesu komunikacji w rodzinie (I. Dzwonkowska). Artykuły w tej części tematycznej w interesujący sposób wskazują na przyczyny, dynamikę i konsekwencje szeroko traktowanego procesu wychowawczego w systemie rodzinnym, który – w dużej mierze – wynika z różnic indywidualnych, kulturowych i społecznych istniejących pomiędzy członkami rodziny. Ostatnia część poświęcona jest rozwojowi rodziny w perspektywie aktualnych wyzwań psychospołecznych. Można tutaj znaleźć takie tematy, jak: choroba alkoholowa jako czynnik dysfunkcjonalności rodziny (P. Brudek), problematyka profilaktyczno-terapeutyczna w odniesieniu do dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym (P. Landwójtowicz), rodzina jako źródło zaburzeń psychosomatycznych (H. Pędziwiatr), systemowe ujęcie rodziny w badaniach dobrostanu psychicznego jej członków (D. Krok), właściwości podmiotowe rodziców a ich stosunek do młodych narkomanów z perspektywy posiadania lub nie uzależnionego dziecka (A. Kuczyńska, Z. Pupin), dzietność rodziny a rozwój psychospołeczny dziecka (J. Król, M. Mikołajczyk), znaczenie organizacji pozarządowych dla wspierania dziecka, małżeństwa i rodziny na przykładzie Diecezjalnej Fundacji Obrony Życia w Opolu (P. Landwójtowicz), metody odbudowywania więzi rodzinnych młodych narkomanów (I. Kozak) oraz zachowania komunikacyjne a satysfakcja ze związku małżeńskiego (A. Żak, J. Waldmajer, Z. Pupin). Przedstawione w tej części treści koncentrują się wokół ważnych zagadnień psychospołecznych, które są niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania rodzin i w obrębie których nierzadko dochodzi do dysfunkcji. W podsumowaniu należy stwierdzić, że problematyka rodziny jest niezwykle ważną sferą życia człowieka. Od jakości funkcjonowania systemu rodzinnego zależy w dużej mierze jakość funkcjonowania społeczeństwa. Z tego względu troska o rodzinę, realizowana w różny sposób i na wielu płaszczyznach, bezsprzecznie stanowi jeden z głównych priorytetów stojących przed społeczeństwem XXI w. Skuteczna psychoprofilaktyka rodzinna, oddziaływanie terapeutyczne i pomoc socjalna w zakresie rodziny są nieodzownymi elementami prawidłowego i dojrzałego życia społecznego. Poznanie czynników i mechanizmów kształtujących środowisko rodzinne pozwala na lepsze zrozumienie funkcjonowania systemu rodzinnego i zarazem stwarza możliwości jego usprawniania. Redaktorzy książki mają świadomość, że zaprezentowane artykuły nie wyczerpują złożonych zagadnień rodziny. Wręcz przeciwnie, stanowią one zaproszenie i przyczynek do kontynuacji dalszych, owocnych badań interdyscyplinarnych nad problematyką rodziny. Jednocześnie redaktorzy pragną wyrazić serdeczne podziękowania wszystkim autorom, których wiedza, doświadczenie i twórczy wysiłek przyczyniły się do powstania niniejszej publikacji. Głównym zamierzeniem zarówno redaktorów, jak i autorów, było takie przedstawienie tematu rodziny, aby czytelnik miał okazję do przemyślenia wielowątkowych czynników i procesów zachodzących w środowisku rodzinnym. Redaktorzy

Inne pozycje - Dariusz Krok