Historia Kościoła

Papież Franciszek, przemawiając w Watykanie 17 X 2015 r. podczas uroczystości upamiętniającej pięćdziesiątą rocznicę ustanowienia Synodu Biskupów, podkreślił, że „droga synodalności jest drogą, której Bóg oczekuje od Kościoła trzeciego tysiąclecia”. Realizacja tej drogi dokonuje się w ramach XVI Zwyczajnego Zgromadzenia Ogólnego Synodu Biskupów, obradującego pod hasłem Ku Kościołowi synodalnemu: komunia, uczestnictwo, misja. Nie jest to jednorazowe wydarzenie, ale rozłożony na cztery lata (2021–2024), i odbywający się na różnych poziomach życia Kościoła, proces synodalny. Redaktorzy monografii chcąc twórczo wpisać się w ten proces, zaprosili do współpracy autorów z różnych środowisk naukowych w Polsce, aby w całościowy sposób spojrzeć na zagadnienie synodalności. Zaproszeni specjaliści omawiają biblijno-teologiczne podstawy synodalności, pokazując różne sposoby jej realizacji, zarówno w czasach patrystycznych, jak i obecnie, przestrzegają przed pewnymi niebezpieczeństwami. Wytyczają też kierunki działań na przyszłość. Taki sposób postępowania jest odpowiedzią na wezwanie Franciszka kierowane do teologów, aby postępując w duchu kościelnej synodalności, wspólnotowo i kolegialnie uprawiali teologię „w formie synodalnej”, rozwijając „umiejętność słuchania, prowadzenia dialogu i wspólnego rozeznawania i integrowania wielorakości i różnorodności” (Watykan, 24 XI 2022 r.).

Jedną z największych dziejowych prób, jakiej musieli stawić czoła nasi rodacy, był terror drugiej wojny światowej. Mimo okrucieństwa wojny dla wielu z nich pomaganie bliźniemu było zupełnie oczywiste. Z wielkim wzruszeniem poznajemy skromną podkarpacką rodzinę z Markowej, która za bezinteresowną pomoc udzieloną naszym starszym braciom w wierze straciła ziemskie życie. Po raz pierwszy w historii Kościół aktem beatyfikacyjnym wynosi do chwały ołtarzy całą rodzinę, w tym nienarodzone dziecko.

Z okazji tej beatyfikacji powstał wyjątkowy album przygotowany przez ks. Pawła Tołpę wraz z markowianami, członkami rodziny Ulmów, świadkami pamiętającymi Józefa, Wiktorię i ich dzieci. Dzięki temu udało się stworzyć nie tylko dzieło o bezcennej wartości merytorycznej, z mnóstwem niepublikowanych dotąd informacji i fotografii (wiele z nich na potrzeby tego opracowania zostało poddane obróbce cyfrowej i koloryzacji), ale także o wyjątkowych walorach emocjonalnych. Można powiedzieć, że to książka bez precedensu, bo stworzona przez markowską społeczność w hołdzie i ku pamięci bohaterskich rodaków z okazji wyjątkowego wydarzenia, jakim jest ich beatyfikacja.

Sylwetka człowieka, którego motto życiowe można zamknąć w zdaniu: „Czynić otaczający świat lepszym”. Ks. Krzysztof Szwermicki to jedna z najpiękniejszych postaci XIX-wiecznych dziejów Kościoła katolickiego, duchowny i faktyczny opiekun zesłańców polskich, ofiarny misjonarz na Syberii Wschodniej. W 1856 roku nie skorzystał z carskiej amnestii, a jego czterdzieści dwa lata działalności na zesłaniu były naznaczone pełną pokory i wyrzeczeń służbą dla bliźnich. Duszpasterskiemu posługiwaniu ks. Krzysztofa Szwermickiego towarzyszyły niezmierna dobroć i miłosierdzie wobec każdego potrzebującego wygnańca i sieroty. Kochał ich i swą ojczyznę miłością szlachetną i ofiarną opartą na najpierwszym przykazaniu - przykazaniu miłości. Parafianie traktowali go jak "anioła pocieszyciela, który umiał ożywić i umocnić każde zbolałe serce i natchnąć wiarą w lepszą przyszłość”.

W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat, papież Pius XII (Eugenio Pacelli), stał się celem oszczerstw, bohaterem czarnej legendy, która przedstawia go jako „milczącego” w sprawie nazizmu. Autor, Andrea Tornielli, demaskuje całą intrygę służb komunistycznych w sprawie Piusa XII i udowadnia, że wielokrotnie stawał on w obronie Żydów, a Kościół Katolicki pod jego przewodnictwem pomagał im dużo bardziej niż inne instytucje religijne.

Publikacja Prymas Stefan Wyszyński i episkopat Polski uzupełnia istotną lukę badawczą, jaką są relacje prymasa z episkopatem Polski. Wspomniany problem potraktowano dość szeroko, obrazując zarówno rolę kard. Wyszyńskiego w tym gremium, jak i jego relacje z poszczególnymi biskupami. W sumie zebrano 13 analiz przygotowanych przez znawców historii Kościoła katolickiego w XX w. Tom nie wyczerpuje całości problematyki, lecz stanowi zachętę do dalszych studiów nad tą tematyką, a docelowo nad pełną naukową biografią Prymasa.

Chcąc scharakteryzować arcybiskupa Antoniego Baraniaka, należałoby napisać: skromny, pracowity i rozmodlony. Do końca wierny swojemu kapłańskiemu i zakonnemu powołaniu, człowiek odpowiedziany i godny zaufania. Te cechy sprawiły, że był sekretarzem dwóch wielkich prymasów Polski: kard. Hlonda i kard. Wyszyńskiego. Niespodziewanie, bez aktu oskarżenia 27 miesięcy spędził w warszawskim więzieniu na Rakowieckiej, gdzie go poddawano torturom. Nigdy nie doczekał się zadośćuczynienia. Po uwolnieniu wrócił do swoich obowiązków, wkrótce też został ustanowiony arcybiskupem metropolitą poznańskim jako ten, który odznacza się „niezachwianą wiarą, dobrymi obyczajami, pobożnością, gorliwością duszy, pasterską mądrością, roztropnością i ludzkimi cnotami”. I w taki właśnie sposób ten Niezłomny Pasterz do końca swoich dni ofiarnie służył Kościołowi.

Fragment przemówienia żałobnego kard. Stefana Wyszyńskiego, wygłoszonego podczas pogrzebu abpa A. Baraniaka 18.08.1977 r.

Nikt nie wie, jak wyglądała. Nie znamy jej personaliów. Wizje spisała pod pseudonimem Podlasianka. Jedyną osobą, która znała tożsamość wizjonerki, był ojciec Józef Prus — prowincjał zakonu Karmelitów Bosych w Polsce. Przez lata prowadził ją duchowo i wspierał, zwłaszcza kiedy jej kandydatura do stanu zakonnego była odrzucana przez kolejne klasztory. Być może na przeszkodzie stawały jej wizje i przepowiednie. Pierwszych wizji niedoszła zakonnica doznała w latach 20., gdy była młodą dziewczyną. Potem wielokrotnie spotykała się z Jezusem, Matką Bożą i różnymi świętymi.

„Skoro wszystko to zostało mi ukazane w widzeniach — począwszy od zamachu stanu marszałka Piłsudskiego, do ostatniej wojny i prześladowań hitlerowskich w Polsce — spełniło się wiernie, to nie mogę reszty niespełnionych jeszcze objawień uważać za halucynacje i urojenia” — napisała pod koniec lat 40. XX w.

Według wizjonerki Polska została wezwana do wielkiej misji i dlatego powinna stać się wzorem dla innych narodów. W nagrodę Polskę ma czekać tryumf — kiedy po wielkiej zawierusze dziejowej będą powstawały na naszym kontynencie Stany Zjednoczone Europy, ich stolicą ma się stać Warszawa — jako jedno z najważniejszych centrów odrodzonego świata, obok Tokio i Paryża. „Spośród Słowian, Polsce jest dana rola przewodniczki Narodów. Jej przypadnie rola ostatecznego nawrócenia Rosji.” — zapisała.

Od św. Piotra do św. Jana Pawła II. Historia chrześcijaństwa to albumowe opracowanie dziejów Kościoła powszechnego od jego narodzin po współczesność. Dzieło przygotowane przez międzynarodowy zespół badaczy stanowi przystępny, a zarazem fachowy i oryginalny przewodnik, który: * opisuje kluczowe wydarzenia* przedstawia najważniejsze postacie* wyjaśnia zjawiska kształtujące oblicze Kościoła w różnych epokach* przybliża życie wiernych na przestrzeni dwóch tysięcy lat* dostarcza bogatego materiału ilustracyjnego: kolorowych zdjęć, rysunków, planów i map.
"Historia chrześcijaństwa" jest polskim przekładem znanego dzieła międzynarodowego zespołu historyków i badaczy ze znakomitym teologiem i historykiem Hubertem Jedinem na czele, które pod redakcją Juana Marii Laboa pozyskało nową szatę graficzną, obejmującą zarówno ilustracje dla najmłodszych, jak i obszerną dokumentację fotograficzną i kartograficzną. Ta bogata warstwa ilustracyjna z odpowiednim komentarzem oraz przejrzysty układ tekstu podzielonego na tematyczne rozdziały pozwala na szybkie uchwycenie sensu prezentowanego materiału i ciekawą lekturę. "Historia chrześcijaństwa" to historyczna encyklopedia chrześcijaństwa dla rodzin, rodzaj zwięzłego, przybliżającego najważniejsze wydarzenia i kluczowe postacie, przewodnika po dziejach Kościoła powszechnego: od jego narodzin do czasów współczesnych.

Książka Krzysztofa Brachy znacząco wzbogaca naszą wiedzę o późnośredniowiecznej teorii i praktyce kaznodziejskiej, o modelu teologii i pobożności maryjnej propagowanej w Polsce przez XV-wiecznych predykatorów, a nade wszystko o jej pragmatycznej recepcji na poziomie wernakularnym, ludowym, często w konfrontacji z tradycją pogańskich jeszcze wierzeń i obrzędów. Próba rekonstrukcji owej ?podskórnej?, wciąż bardzo słabo rozpoznanej warstwy średniowiecznej pobożności maryjnej, ślady której badacz tropi i analizuje z wielu perspektyw, jest bez wątpienia najcenniejszym osiągnięciem naukowym niniejszej publikacji.

W 2021 r. zakony i zgromadzenia zakonne należące do wielkiej rodziny franciszkańskiej uroczyście obchodziły 800. Rocznicę założenia prze św. Franciszka Trzeciego Zakonu. W ramach obchodów zorganizowano konferencję pt. 800 lat Franciszkańskiego Zakonu Świeckich na ziemiach polskich, która odbyła się 1213 listopada 2021 roku w Centrum Edukacyjno-Informacyjnym Archidiecezji Gnieźnieńskiej w Gnieźnie.

Do wzięcia udziału zostali zaproszeni profesorowie, wykładowcy polskich wyższych uczelni i naukowcy zajmujący się zagadnieniami franciszkańskimi. Uczestnikami konferencji byli tercjarze z całej Polski. Niniejsza monografia prezentuje dociekania naukowe prelegentów: 18 referatów, ukazujących niektóre aspekty z historii tercjarstwa na ziemiach polskich. Celem publikacji jest uzupełnienie, poszerzenie oraz usystematyzowanie i weryfikacja zebranej dotychczas wiedzy o Trzecim Zakonie. Szczególną uwagę poświęcono pierwszemu okresowi istnienia zakonu.

Przedmiotem opracowania nie jest prezentacja przebiegu ludobójczych działań Ukraińskiej Powstańczej Armii, liczby jej ofiar, organizowania samoobrony, bo te sprawy już doczekały się przedstawienia w wielu publikacjach. Natomiast nie została podjęta sprawa zupełnej dezorganizacji i zaniku większości parafii w diecezji łuckiej. W wyniku masowego ludobójstwa, przeprowadzonego z inicjatywy i pod auspicjami OUN-UPA, do którego wprzęgnięto na Wołyniu masy Ukraińców, przestały normalnie funkcjonować wszystkie parafie diecezji łuckiej, a dwie trzecie z liczby 165 placówek duszpasterskich przestało istnieć do końca 1943 r. Był to prawdziwy początek końca tej diecezji.

Dlaczego zachwycają nas Kosma i Damian, Hildegarda z Bingen, Nicolaus Steno czy Joanna Beretta Molla i wielu innych, których historie odnajdujemy na kartach tej książki? Z pewnością dlatego, że byli biegli w sztuce lekarskiej i wypełniali swoje powołanie w sposób tak heroiczny, że osiągnęli świętość. Ale przede wszystkim łączy ich jedno: niosąc ulgę w cierpieniach ciała, nie zapominali o potrzebach duszy. Traktowali pacjenta holistycznie (całościowo), byli więc pod tym względem bardzo nowocześni. Z miłością towarzyszyli swoim podopiecznym i przywracali im nadzieję na zdrowie doczesne, ale i wieczne, czyli zbawienie, naśladując w tym Jezusa, najlepszego lekarza. Ten sposób traktowania pacjenta i medycyny jakże jest potrzebny w czasach scjentystycznych koszmarów, takich jak: aborcja, eutanazja, in vitro czy praktyki eugeniczne. Tylko Ewangelia życia jest światłem na tej drodze.

Jerozolima wyzwolona jest eposem rycerskim opisującym pierwszą wyprawę krzyżową ogłoszoną przez papieża Urbana II w 1095 roku. Poemat zbudowany jest na modelu Iliady Homera i dotyczy ostatniej fazy krucjaty wojennej po wejściu krzyżowców do Palestyny: oblężenia i zdobycia Jerozolimy pod wodzą Gotfryda z Bouillon. Autorem utworu jest włoski poeta barokowy Torquato Tasso, który od najmłodszych lat pasjonował się krucjatami i rozczytywał się w średniowiecznych kronikach z wypraw do Ziemi Świętej. Tasso był szczególnie zafascynowany grą przeciwieństw stanowiącą tło świętych wojen, z jednej strony rycerskich radości przepełnionych zmysłowością i heroicznymi czynami, z drugiej strony religijnej misji z aktami skruchy i duchowej udręki. Autorowi udaje się w swoim utworze odzwierciedlić ten niezwykły splot sprzecznych namiętności i przeżyć znamionujących Krzyżowców. Torquato Tasso ukończył pisanie Jerozolimy wyzwolonej w 1575 roku, jednak wydał ją dopiero w 1581 roku, po dwukrotnym poddaniu swojego dzieła ocenie Świętej Inkwizycji. W miarę pisania utworu, uświadamiał sobie z coraz większą siłą sprzeczności stojące pomiędzy wojną a życiem zgodnym z przykazaniami Chrystusa, pomiędzy zmysłowymi przeżyciami rycerzy a duchowym sensem wiary. Pomimo wewnętrznych wątpliwości ogarniających autora Jerozolima wyzwolona spotkała się z entuzjastycznym przyjęciem czytelników i trwale wpisała do kanonu literatury włoskiej i światowej. Utwór został przełożony na język polski w 1618 roku przez Piotra Kochanowskiego, bratanka Jana.

Dlaczego przymierze Boga z narodem wybranym jest nieodwołalne? Czy Żydzi poprzez swoje praktyki uczestniczą dziś w zbawieniu? Jaką rolę w dialogu Kościoła z judaizmem pełnią hebrajscy katolicy?

Prof.. Gavin D’Costa, teolog na Uniwersytecie Bristolskim przeprowadza rzetelną analizę posoborowych dokumentów Magisterium Kościoła, pokazując, w jakich kierunkach może rozwinąć się refleksja teologiczna o narodzie wybranym, a wraz z nią – relacje katolicko-żydowskie. Według autora jego wnioski dają „możliwość powolnego otwarcia się na bardziej skruszoną, pokorną, pozytywną i chętną nauki postawę w relacjach z narodem żydowskim, pamiętając, że judaizm wywodzi się z Boskiego źródła żywiącego również Kościół katolicki. Jeżeli Oblubienica Chrystusa nie zdoła rozpoznać Bożych działań widocznych w judaizmie, wówczas nie zdoła poznać samej siebie”.

Dwa fakty sprawiają, że książka D’Costy jest pozycją z gatunku must read dla każdego, komu leży na sercu nie tylko dobro własnego Kościoła lokalnego, ale Kościoła jako Ciała Chrystusa w ogóle. Pierwszym jest nawiązanie i prowadzenie trudnego dialogu chrześcijańsko-żydowskiego zapoczątkowanego przez soborową deklarację Nostra aetate ponad pół wieku temu. Drugim – coraz większa obecność w Kościele tych, którzy sami siebie określają Ecclesia de circumcisione.

Dlaczego przymierze Boga z Izraelem jest wciąż aktualne? Czy rytuały judaizmu rabinicznego są ważne w drodze ku zbawieniu? Czy powstanie państwa Izrael to realizacja obietnicy ziemi, obietnicy danej przez Stwórcę narodowi wybranemu? Misja wśród Żydów – tak czy nie? To tylko niektóre pytania, z którymi zmaga się Autor na kartach tej książki. A do tych zmagań zaprasza Czytelnika.

ks. Prof.. Dr hab.. Mariusz Rosik

Powstanie Kościoła to więcej niż pierwszy rozdział jego historii. Pytając o to, pytamy również, dlaczego Kościół powstał i czym był. Na te początki składa się zamysł Jezusa, który stworzył wspólnotę uczniów, a po jego zmartwychwstaniu narodziny Kościoła, misje w świecie żydowskim i pogańskim, ukształtowanie się sieci wspólnot chrześcijańskich oraz okrzepnięcie ich wiary i organizacji do II wieku.

Przyglądając się początkom chrześcijaństwa, trzeba połączyć dwie kwestie: jak Kościół powstał i rozwijał się przez pierwsze stulecie swojego istnienia, oraz czym był jako społeczność religijna, to znaczy jak żył i jak siebie widział i pojmował. Te wczesne dzieje Kościoła przedstawić można w oparciu o pisma Nowego Testamentu oraz o inne wczesne utwory chrześcijańskie. Oświetlenie historyczne jest tu połączone z omówieniem ważniejszych tekstów źródłowych dotyczących tematu i prowadzi do wniosków z zakresu teologii biblijnej: czym jest Kościół według Nowego Testamentu i wczesnej tradycji.

Lista świątyń, które Autor przedstawia, jest dla dorobku drewnianej architektury sakralnej w Polsce. Obejmuje ona także mniej znane, ale z pewnością zasługujące na popularyzację budowle z XIX i XX wieku. Autor nie skupił się na budowlach z południa Polski, dowartościowanych wpisaniem części z nich na listę UNESCO, ale poszukał interesujących przykładów na terenie całego kraju.

Gdy 24 lutego wojska rosyjskie zaatakowały Ukrainę, siostry zakonne rozpoczęły własną walkę o człowieczeństwo w piekle wojny. Pozostały w kraju, aby służyć ludziom tak samo, jak ich poprzedniczki podczas drugiej wojny światowej. Inne, zmuszone działaniami wojennymi i koniecznością ochrony podopiecznych, swoją posługę sprawują w Polsce, pomagając tym, którzy zostali za wschodnią granicą.

Organizują pomoc humanitarną, opatrują rany, zapewniają schronienie uciekającym przed wojną, opiekują się sierotami, wspierają duchowo żołnierzy i cywili.

Agata Puścikowska dotarła do kobiet niezwykłych, choć niebywale skromnych i swoją walkę toczących po cichu. Siostry zakonne, głównie Polki mieszkające na Ukrainie, opowiadają autorce o tym, jak wygląda wojna oczami kobiet, czy czują strach, patrząc na rakiety burzące okoliczne budynki lub słysząc huk spadających bomb. Mówią o codziennej posłudze bliźnim, swoich lękach, ale też o wielkich nadziejach na koniec wojny.

Siostry nadziei to wyjątkowe świadectwo kobiet, które w obliczu wojny ryzykują własne życie, walcząc o dobro każdego człowieka.

Historia Kościoła. O męczennikach palestyńskich Euzebiusza z Cezarei jest chronologicznie pierwszym i zarazem najważniejszym dziełem historiograficznym w Kościele. Przeważająca część szczegółowych informacji jakie posiadamy na temat Kościoła pierwszych wieków pochodzi właśnie spod pióra Euzebiusza. Cezarejczyk, zanim został biskupem-ulubieńcem Konstantyna, na własne oczy widział prześladowania chrześcijan za panowania cesarza Dioklecjana. W obawie o swoje życie, zdecydował się na opuszczenie rodzinnych stron. Początkowo ukrywał się w Tyrze, a następnie zbiegł na pustynię Tebaidy w Egipcie. Został jednak aresztowany i poddany śledztwu. Możemy więc zaufać osobistej nucie opisów zawartych w Historii Kościoła..

Dzieło Euzebiusza to coś znacznie więcej niż historia Kościoła. Autor cytuje dokumenty cesarskie, listy współczesnych, udostępnia rozmaite zestawienia. Jako archiwista.

z zamiłowania, starał się najstaranniej zachować dokumenty źródłowe. Dzięki sumienności Euzebiusza udało się w miarę precyzyjnie odtworzyć etapy formowania się Nowego Testamentu, czy wykluwanie się struktur kościelnych na terenach misyjnych.

Oddajemy do Państwa rąk Historię Kościoła w klasycznym tłumaczeniu ks. Bp Arkadiusza Lisieckiego. Słowo wstępne napisał Paweł Lisicki.

Spojrzenie na historię wczesnego chrześcijaństwa przez pryzmat jego relacji ze sztuką.

Są chwile decydujące w dziejach narodów, społeczeństw, państw, a także w dziejach kultury. Niewątpliwie takim momentem w historii sztuki europejskiej był III wiek, kiedy chrześcijanie, rozdarci między ikonoklazmem ortodoksji żydowskiej a wielką kulturą grecko-rzymską, dla której wyobrażenie postaci ludzkich czy zwierzęcych było samą jej istotą, wybrali Grecję i Rzym. Gdyby zdecydowali wówczas inaczej, nie mielibyśmy następnych kilkunastu wieków wspaniałej sztuki europejskiej.

Badania nad postrzeganiem ludzkiej natury w średniowieczu są wyjątkowym wyzwaniem z racji złożoności zagadnienia – refleksja o człowieku pojawia się w dziełach wielu autorów wieków średnich, lecz znacznie trudniej byłoby nam wskazać źródło stanowiące stricte antropologiczny wywód. Szczególnym punktem odniesienia w tym kontekście powinna być dla nas filozofia – istota człowieka była oczywiście jednym z tematów dzieł myślicieli przełomu antyku i średniowiecza. Średniowieczna antropologia natomiast, sposób postrzegania ludzkiej natury i znaczenia człowieka w chrześcijańskim świecie spotykały się ze szczególnym zainteresowaniem autorów doby karolińskiej; badania historyczne prowadzone w tym zakresie nie są jednak na ogół zbyt obszerne, zaś uczeni znacznie częściej sięgają po interesujące nas konteksty przy okazji studiów nad wspomnianą filozofią.

Aby wypełnić lukę badawczą w sferze X-wiecznej historii średniowiecznej antropologii, warto przyjrzeć się myśli Odona z Cluny, którą zawarł w swoim imponującym poemacie Occupatio. Analizując to dzieło, postanowiłam przyjąć perspektywę, którą – w moim przekonaniu – przyjął także sam autor. Odon kieruje się bowiem własną wizją antropologiczną; opisuje powstanie oraz dzieje świata ze szczególnym uwzględnieniem istoty człowieka, przede wszystkim charakteryzując jego naturę i towarzyszące jej przemiany.

Taka perspektywa służy jeszcze jednemu celowi: Odon wykorzystuje ją, by w dalszej części dzieła przejść do przedstawienia ideału, który powinien w pełni realizować się w mnichach. Temat ideałów monastycznych jest równie złożoną kwestią, co wspomniana myśl antropologiczna, stanowi również zagadnienie zbyt obszerne i dyskusyjne, by można było je przybliżyć w chociażby skrótowy sposób, co udowadnia zresztą współczesna historiografia. Badacze skupiają uwagę na wielu czynnikach decydujących o doskonałości życia monastycznego, wskazywanych w dziełach licznych średniowiecznych autorów i w różnych przedziałach czasowych, jednocześnie – z racji silnego przywiązania do tradycji – często do siebie podobnych. Przemierzenie gąszczu tych koncepcji byłoby, rzecz jasna, wyzwaniem niezwykle wymagającym, lecz warto skupić się na tych ideach, które stały się najbardziej znaczące dla średniowiecznego monastycyzmu. Dla interesującego nas kręgu kluniackiego – zwłaszcza wieku X, lecz również późniejszych stuleci – badacze wskazują różne problemy przedstawiane przez tamtejszych myślicieli / Karolina Białas, fragment wstępu