Ikonografia Chrystusa w Prawosławiu

Opis

W przebogatej ikonografii prawosławnej obszerne miejsce zajmują przedstawienia naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa. Liczebnością przedstawień ustępują one liczbie wizerunków Najświętszej Bogarodzicy – Matki Chrystusa, choć tylko pozornie. Zdecydowana większość ikonograficznych wizerunków Matki Bożej to przedstawienia Bogarodzicy właśnie z Chrystusem-Dzieciątkiem, a zatem to również artystyczne wyobrażenia Jezusa Chrystusa.

Tematyce ikonografii Chrystusa w Prawosławiu poświęcona była wydana jeszcze w 2003 r. nieduża książeczka Jarosława Charkiewicza pt. „Jezus Chrystus w ikonografii”. Zawierała ona jedynie czarno-białe rysunki związane z ikonografią Zbawiciela. Doskonalsza wersja tego opracowania, licząca już 80 stron, pojawiła się pięć lat później jako II wydanie tej pracy, zawierające kolorowe wkładki prezentujące przykłady przedstawień ikonograficznych poszczególnych typów ikonografii Chrystusa. Nakład zarówno pierwszego, jak i drugiego, wydania wyczerpały się już stosunkowo dawno, jednak zainteresowanie ze strony czytelników, którzy pragnęli znaleźć w tej pracy interesujące ich informacje dotyczące różnorodności ikonograficznych wyobrażeń Zbawiciela w Prawosławiu, nie ustało. Z tego też powodu autor podjął pracę nad trzecim wydaniem, które – jak sam pisze w swojej książce – „nieoczekiwanie przerodziła się w książkę o nowym tytule, chociaż swą treścią nawiązującą do poprzedniej”.

W najnowszej książce, w porównaniu z jej poprzedniczkami, znalazło się nie tylko dużo obszerniejsze wprowadzenie (m.in. poświęcone omówieniu rozwoju ikonografii Chrystusa w pierwszym tysiącleciu i teologii ikony), ale przede wszystkim miejsce na prezentację wielu przedstawień przebogatej ikonografii Zbawiciela, poczynając od pierwszych wieków chrześcijaństwa, poprzez średniowiecze, po czasy współczesne. Autor dokonał też w niej niezbędnych poprawek, przepracował strukturę poszczególnych rozdziałów, wzbogacił słownik terminologiczny i bibliografię.

W efekcie powstało opracowanie, które – jak pisze autor – „nadal nie pretenduje do całościowego, wyczerpującego omówienia prezentowanej tematyki” – to wydaje się bardziej dopracowane i kompleksowe. Tym samym lepiej będzie ono mogło sprostać oczekiwaniom coraz szerszego grona czytelników zainteresowanych fenomenem ikony, zajmującej tak unikalne miejsce w teologii i życiu liturgicznym Cerkwi prawosławnej.

Obszerne wprowadzenie, o którym mowa, jest w istocie kompendium wiedzy na temat kształtowania się kanonu ikonograficznego przedstawień Chrystusa. Zawiera ona następujące podrozdziały: „Sztuka katakumb”, „Rozwój sztuki wczesnochrześcijańskiej”, „Sobór Trullański”, „Ikonoklazm”, „Wcielenie – fundamentem kultu ikon”, „Kanon ikonografii Chrystusa”. Każdy z nich jest przy tym bogato zilustrowany.

Podobnie obficie zilustrowana jest zasadnicza część książka, w której zostało zaprezentowanych blisko 20 rodzajów przedstawień Jezusa Chrystusa, poczynając od najstarszych, jak Mandylion czy Pantokrator, po te, które pojawiały się na kolejnych etapach rozwoju ikonografii Zbawiciela. Warta podkreślenia jest nie tylko skrupulatność opracowanych treści, ale również duża różnorodność zaprezentowanych w pracy ilustracji. Ukazują one różne formy ikonografii (mozaika, fresk, ikona) pochodzące z poszczególnych okresów historycznych i z wielu obszarów kulturowo-religijnych (Bizancjum, Bałkany, Ruś, Rosja, Ukraina, Europa Zachodnia itd.).