Najświętsza Bogarodzico, zbaw nas

Opis

Nakładem Wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej ukazała się kolejna książka Jarosława Charkiewicza. Tym razem poświęcona została ona miejscu Matki Bożej w prawosławnej teologii i ikonografii. Z takich też dwóch części składa się książka. Pierwsza część to, opatrzona licznymi cytatami uznanych autorytetów z zakresu teologii, opowieść o różnych aspektach teologii maryjnej w Prawosławiu. Autor pisze w niej zarówno o starotestamentowych praobrazach Matki Bożej oraz jej życiu, jak i o początkach kultu Bogarodzicy w chrześcijaństwie. W dalszej części omawia on podstawowe tytuły, które w Cerkwi prawosławnej używane są wobec Bogarodzicy oraz kwestie związane z jej naturą, a zaraz potem teologiczne i praktyczne znaczenie kultu Bożej Rodzicielki w życiu Cerkwi i wiernych. Tę część kończy przybliżenie różnych sfer kultu Matki Bożej, ze szczególnym podkreśleniem modlitewno-liturgicznego obcowania z nią. W odniesieniu do pierwszej części autor pisze m.in.: „Nauka Cerkwi prawosławnej o Matce Bożej została wypracowana w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Dzięki św. Ojcom, którzy pracowali nad tą nauką na Soborach Powszechnych opierając się na Piśmie Świętym i Tradycji, nauka o niej jest gruntowna i przejrzysta. Nie wymaga więc ona żadnych dodatkowych dogmatycznych uzupełnień, a jedynie realizacji w zgodzie z nauką Cerkwi. Na tej teologicznej płaszczyźnie opierają się wszystkie sfery życia cerkiewnego, w których obecna jest Bogarodzica, a nie ma w Prawosławiu praktycznie żadnej, na której byłaby ona nieobecna”.
Część druga, która jest nieco obszerniejsza od pierwszej, przybliża czytelnikowi uniwersalne elementy ikon maryjnych, źródła przedstawień Matki Bożej i rozwój ikonografii Bogarodzicy w Prawosławiu. Dużo miejsca zajmuje w niej przedstawienie typologii ikon Matki Bożej. Część tę kończy omówienie miejsca zajmowanego przez nią w kilku kompozycjach ikonograficznych poświęconych Chrystusowi. Autor podkreśla, że chociaż Bogarodzica niekiedy występuje na ikonach samodzielnie, to jest obecna w prawosławnej ikonografii przede wszystkim w przedstawieniach z Dzieciątkiem oraz w scenach z życia Jezusa Chrystusa i własnego, zawsze związanego ze Zbawicielem, jak też w kompozycjach ikonograficznych związanych z nią świąt. W swojej pracy w sposób usystematyzowany omawia on przede wszystkim najważniejsze przedstawienia Matki Bożej z Dzieciątkiem oraz jej samodzielne wizerunki ikonograficzne. Prezentowana praca pomaga lepiej zrozumieć, że kult Matki Bożej i uwielbienie jej świętego imienia są jednymi z głównych cech Prawosławia. Nie powinno to przy tym budzić zdziwienia, w tym osób innych wyznań, bowiem to dzięki Bogarodzicy, dzięki Wcieleniu Syna Bożego Jezusa Chrystusa możliwe stało się połączenie niebios i ziemi. To Boża Rodzicielka, najdoskonalsza spośród wszystkich ludzi, stała się współuczestniczką Bożego planu zbawienia rodzaju ludzkiego. To właśnie w niej znalazła swój najbardziej subtelny i głęboki wyraz miłość prawosławnych wiernych do Matki Zbawiciela. W swej pracy autor pisze też, że połączenie refleksji teologicznej dotyczącej Bogarodzicy z żywym, liturgiczno-modlitewnym obcowaniem z Najświętszą dokonuje się we wszystkich najważniejszych dziedzinach życia cerkiewnego, a obok hymnografii maryjnej szczególnie pięknym i głębokim wyrazem jej kultu w Prawosławiu jest poświęcona jej ikonografia. „Ikonograficzne wizerunki Najświętszej stanowią wyrażenie tej czystości, mądrości, pokory, ogromnej siły duchowej i kochającego serca matczynego, które miała Bogarodzica. Ikony, które ją przedstawiają, to najbardziej wymowny obraz pierwszego człowieka, który zrealizował cel Wcielenia – przebóstwienie człowieka” – pisze autor. Pisząc o teologicznych aspektach czci oddawanej Matce Bożej w Prawosławiu oraz jej ikonografii, autor zastrzega, że nie porusza kwestii związanych z życiem Bogarodzicy oraz związanych z nim kompozycji, będących ikonograficzną ilustrację wydarzeń, których uczestnikiem była Bogarodzica. Niektóre spośród nich zostały przez Cerkiew prawosławną podniesione do rangi świąt. Temu tematowi może być poświęcone osobne opracowanie, które ma szansę stać się swojego rodzaju kontynuacją omawianej pracy.
Na końcu książki znajdują się: „Słowniczek wybranych terminów” oraz „Wybrana literatura”, odnoszące się zarówno do omawianego, jak i planowanego opracowania. Dużym walorem książki jest bogactwo ilustracji barwnymi reprodukcjami ikon i fresków związanych z Matką Bożą. Ilustrują one treści zawarte w opracowaniu, tym samym pomagając lepiej zrozumieć specyfikę ikonografii maryjnej.