Prawosławie

Spis treści

Wstęp

1. Dzieje Kobrynia w XIII - XV wieku
2. Fundacja monasteru Przemienienia Pańskiego w Kobryniu
3. Kobryń w dobrach hospodarskich
4. Dzieje monasteru Przemienienia Pańskiego do końca XVI stulecia
5. Monaster kobryński wobec unii kościelnej
6. Unicki okres klasztoru kobryńskiego w latach 1596-1839
7. Odrodzenie życia zakonnego w monasterze Przemienienia Pańskiego w Kobryniu

Zakończenie
Aneksy
Bibliografia

Od wydawcy

Około pięciuset lat temu, w 1522 roku, uczony mąż, doktor nauk medycznych Franciszek Skoryna z Połocka, syn Łukasza, zorganizował w Wilnie pierwszy warsztat drukarski i zaczął druk prawosławnego modlitewnika, który w obiegu naukowym uzyskał miano Małej księgi podróżnej, przeznaczonego dla podróżujących i przebywających w diasporze Rusinów. Dla Skoryny była to kontynuacja jego niezwykle cennej działalności wydawniczej, jaką prowadził w Pradze czeskiej, drukując tam 20 ksiąg biblijnych we własnej redakcji językowej, z przedmowami, posłowiami i komentarzami. Jednocześnie jego osiągnięcia miały ogromne znaczenie dla środowiska chrześcijańskiego w państwie polsko-litewskim i dla ogólnej kultury tego kraju, wprowadzając do niej na stałe jako nieprzemijającą wartość komponent ruski. W ramach nowej serii wydawniczej Akademii Supraskiej, zainagurowanej tomikiem poświęconym św. Mikołajowi (Pasterz wierny: święty Mikołaj Cudotwórca w tradycji prawosławnej, red. ihumen Pantelejmon Karczewski, Białystok 2022), przygotowaliśmy kolejną publikację, mającą na celu upamiętnienie tej ważnej dla piśmiennictwa cerkiewnego i całej dawnej Rzeczypospolitej daty. Umieściliśmy tu obszerne studium Aleksandra Naumo- wa, ukazujące sylwetkę i dorobek połockiego humanisty zarówno w okresie praskim, jak i wileńskim, następnie tłumaczenie napisanych przez Skorynę prawosławnych utworów hymnograficznych i euchograficznych, a na końcu oryginalny tekst dwu akatystów, w których autor zostawił swój podpis w postaci akrostychu; tekst ten został nieco uwspółcześniony przez wprowadzenie nowej, semantycznej segmentacji (wersja komputerowa: Jakub Oniszczuk). Ilustracje i do tego tomu przygotował grafik serii - Jakub Aleksander Sobczak. Wydawca i Autor dziękują prof. Sergiuszowi Temćinaso- wi z Wilna za życzliwą pomoc przy wydaniu książki. Następne przygotowywane tomy będą poświęcone m.in. świętym i świętom występującym w słynnym Kodeksie Supraskim, postaci i twórczości metropolity kijowskiego Grzegorza (Cambłaka) z przełomu XIV і XV wieku, czy osobie jedynej prawosławnej królowej Polski - Helenie....

Wydawca

Zwrot „imiona Chrystusa” przywodzi na myśl arcydzieło Fraya Luisa de León De los Nombres de Cristo. Niniejsza książka do podobnego miana jednak nie aspiruje, nie zawiera też teologicznych dyskusji. Dotyczy prostszej sprawy – praktyki religijnej; mianowicie tego, jakimi imionami i w jakim celu chrześcijanie Kościołów Wschodnich tak naprawdę wzywali Pana Jezusa.

Tym dwóm zagadnieniom poświęcono poszczególne części tomu: I. Imiona, jakimi określali Jezusa wierni; II. Drogi modlitwy nieustannej, jakie zalecali i jakimi podążali asceci Kościołów Wschodnich. Skoro, z teologicznego punktu widzenia, każda modlitwa jest wzywaniem imienia i skoro jest ona także zbawienna – a nie dano ludziom pod niebem żadnego innego imienia, przez które moglibyśmy być zbawieni (Dz 4,12) – czy to samo odnosi się również do fonetycznego, że tak to określimy, wołania imienia Jezus? Jakie są źródła tej tradycji? W jaki sposób stopniowo rozwinęła się ona tak bardzo, że dla niektórych przestała być tylko jedną z wielu dróg, stając się drogą modlitwy doskonalszej od pozostałych, a może i jedynej?

To dwujęzyczne wydanie przekładu Żywota Świętego Symeona, który napisał Święty Sawa jest wynikiem projektu naukowego, kierowanego przez prof. dr Maję Andelković i o. Archimandrytę dr. Tichona (Rakićevicia). Projekt był współfinansowany przez Ministerstwo Sprawiedliwości - Dyrekcję Współpracy z Kościołami i organizacjami religijnymi oraz przez Ministerstwo kultury i informacji Republiki Serbii.
Wydanie stawia sobie za cel internacjonalizację wyników naukowych i umożliwienie międzynarodowej publiczności zapoznanie się w obiegu czytelniczym z serbskim dziedzictwem kulturowym, a mianowicie ze szczytowymi osiągnięciami serbskiego piśmiennictwa średniowiecznego, a w pierwszym rzędzie z twórczością Świętego Sawy.

Kazania metropolity Atanazego to przykłady z życia jego duchowych podopiecznych i nauczycieli, a także jego samego. Sytuacje opisane przez Władykę są bliskie każdemu, kto w taki czy inny sposób zdecydował się walczyć z grzechem w imię Królestwa Niebiańskiego. Czytelnik rozpozna siebie w wielu fragmentach i zda sobie sprawę, że nie jest w tej walce sam.

Kochać, niczego nie żądając. Rozważania o rodzinie
1. Bądźcie dla siebie życzliwi!
2. Kochać, niczego nie żądając
3.Miłość to dawanie siebie drugiemu
4. Usłyszeć bliźniego

Nakładem Katedry Teologii Prawosławnej Uniwersytetu w Białymstoku ukazała się książka o. Stanleya S. Harakasa Przeżywanie Liturgii. Przewodnik po Boskiej Liturgii w przekładzie, opracowaniu i z wprowadzeniem o. Włodzimierza Misijuka. Po zespołowym opracowaniu Zasady sprawowania nabożeństw prawosławnych tom I, Boska Liturgia św. Jana Chryzostoma. Boska Liturgia św. Bazylego Wielkiego, to kolejna publikacja poświęcona temu, co w prawosławnym chrześcijaństwie najważniejsze i najbardziej charakterystyczne – sprawowaniu nabożeństwa Boskiej Liturgii.

Wprowadzenie

Świętość to wynik osobistego doświadczenia duchowego wybranych ludzi, które rozwinęło się w formie zależnej od okoliczności, w jakich przyszło im żyć. Wielkie zgromadzenie prawosławnych świętych zajmuje wyjątkowe miejsce w historii Kościoła, jak również stanowi perłę w skarbnicy duchowości. Zwierzchnik Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego Metropolita Warszawski i całej Polski Sawa pisze: „Kult świętych jest niewyczerpalnym źródłem nasyconym mocą łaski Bożej, a oddawanie czci świętym jest rzeczywistym środkiem służącym pozytywnym zmianom, przemienianiu się życia ludzkiego, zbliżenia się chrześcijanina do ideału ewangelicznego”.

Pośród prawosławnych świętych szczególne miejsce zajmuje św. Mikołaj Cudotwórca - wielki hierarcha z przełomu III і IV wieku. Jego kult był na tyle duży, że na Wschodzie postanowiono, by poza dniami pamięci biskupa w ciągu roku, poświęcić mu jeden z dni tygodnia - czwartek. Stało się to dopiero na początku drugiego tysiąclecia, ale fakt ten stanowi odzwierciedlenie czci, jaką prawosławni chrześcijanie darzyli św. Mikołaja od początku jego kultu w IV wieku. W VI wieku cesarz Justynian wybudował w Konstantynopolu imponującą bazylikę poświęconą cudotwórcy z Miry, w IX wieku Bazyli Macedończyk ufundował w swoim pałacu wspaniałą kaplicę pod jego wezwaniem. Świętemu Mikołajowi poświęcono liczne ołtarze świątyń, na świecie można się doliczyć ponad dwóch tysięcy dedykowanych mu obiektów sakralnych. Także w Polsce wiele świątyń i kapliczek nosi imię św. Mikołaja. W Polskim Autokefalicznym Kościele Prawosławnym jest ich trzydzieści, a spora część z nich znajduje się w miastach wojewódzkich: Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Kielcach, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Toruniu, Zielonej Górze. Również Kościół rzymskokatolicki w Polsce darzy Cudotwórcę z Miry wielkim szacunkiem - dedykowano mu ponad trzysta ołtarzy. W wielu miastach spotykamy dzielnice, ulice, place i instytucje jego imienia.

Współczesna kultura masowa zapomina, kim był święty Mikołaj. I chociaż jego imię jest dość popularne w okresie świąt Bożego Narodzenia, to jednak media dostarczają wypaczony obraz świętego cudotwórcy. Miejsce hierarchy i tytana życia duchowego zajmuje w powszechnym wyobrażeniu obraz korpulentnego staruszka w czerwonym kostiumie podróżującego na saniach ciągnionych przez renifery albo wizerunek obecnego we wschodniej świeckiej tradycji Dziada Mroza. Tym ważniejsze jest w naszym skomercjonalizowanym świecie wierne prezentowanie tej postaci, przypominanie o jej świętości i godności.

Książka ta, otwierająca nową serię wydawniczą Akademii Supraskiej ma charakter popularno-naukowy. Przeznaczona jest dla szerokiego grona odbiorców zainteresowanych postacią wielkiego hierarchy, niezależnie od wyznania. Poza treścią wzbogacającą wiedzę czytelnik odnajdzie w publikacji również teksty modlitewne do św. Mikołaja w przekładzie na język polski, które poza swoim znaczeniem literackim, mają niezmiernie ważny wymiar duchowy - pozwolą w mistyczny sposób zbliżyć się do niezwykłego wybrańca Bożego, by ujrzeć w nim wzór do naśladowania i doznać wstawienniczej łaskawości3. Cześć przekładów była już publikowana w trudno dostępnych wydawnictwach, inne są drukowane po raz pierwszy.

Wydawcy

W ślad za wydanym od koniec 2022 r. Pismem Świętym Nowego Testamentu w języku polskim, na początku bieżącego roku ukazała się drukiem księga liturgiczna po polsku zwana „Apostołem”. Wcześniej, jeszcze w 2015 r., ukazała się analogiczna „Święta Ewangelia” w przekładzie na język polski, również z przeznaczeniem do użytku liturgicznego. Ponieważ chętnie zaopatrywali się w nią również wierni, nakład ten szybko się wyczerpał i była ona już dwukrotnie wznawiana.

„Apostoł” zawiera część Nowego Testamentu, a mianowicie księgę Dziejów Apostolskich i Listy Apostolskie, które zaopatrzone są w stosowne wskazówki dotyczące czytania odpowiednich fragmentów podczas nabożeństw. Po tekstach nowotestamentowych znajduje się rozbudowana instrukcja zawierająca m.in. wykazy prokimenów i alleluja, które lektor (bądź diakon) czyta przed danym czytaniem i po nim.

„Apostoł” wykorzystywany jest podczas wielu nabożeństw, a przede wszystkim przed czytaniem św. Ewangelii w czasie św. Liturgii św. Jana Chryzostoma i św. Bazylego Wielkiego (może też być czytany podczas Liturgii Uprzednio Uświęconych Darów). Stosowne fragmenty z „Apostoła” odczytywane są też podczas tzw. wielkich godzin kanonicznych (cs. Wielikije czasy), niektórych sakramentów (chrzest, małżeństwo, namaszczenie świętym olejem), molebniów i obrzędów (np. pogrzebu). Ponadto, chociaż bardzo rzadko, czytane są też podczas jutrzni (Wielka Sobota) i wieczerni (Wielki Piątek).

Instrukcja, o której była wyżej mowa, składa się z kilku części, z których każda zawiera stosowne teksty liturgiczne. To: prokimeny i czytania apostolskie od Świętej Paschy do Niedzieli Wszystkich Świętych i we wszystkie dni roku aż do Niedzieli Seropustnej; prokimeny i czytania apostolskie w soboty i niedziele Wielkiego Postu, czyli Świętej Czterdziesiątnicy i Świętego Wielkiego Tygodnia Męki Pańskiej; prokimeny i alleluja ośmiu tonów; prokimeny i alleluja dni powszednich; prokimeny i alleluja wspólne dla świętych, gdy sprawujemy nabożeństwo ku ich czci; prokimeny i alleluja czytane na wszelką potrzebę, różnorodne; prokimeny i alleluja wielkich świąt oraz wersety wejścia Dwunastu Wielkich Świąt.

Jarosław Charkiewicz

29 maja 1453 r., kiedy Turcy zdobyli Konstantynopol, zniknęło z kart historii wschodniorzymskie prawosławne imperium. Tureccy zdobywcy byli ludźmi twardego usposobienia, bezdusznymi żołnierzami czy też zarządcami prowincji, ale nie kupcami, filozofami ani też prawnikami. Stopień rozwoju społecznego i kulturalnego Turków był niski. Stworzyli oni system wojskowy o cechach niewolnictwa i teokracji, który w ostatecznej fazie utrwalił się jako feudalizm. Nowy władca okazał się na tyle przywidujący, że nie dążył do nawrócenia chrześcijan na islam, zdawał bowiem doskonale sprawę, że greccy poddani mogą oddać jego nowemu cesarstwu ogromne usługi. Bezzwłocznie potrzebował sprawnej administracji państwowej, którą miał przecież pod ręką. Obiecał Grekom swobodę w praktykowaniu ich religii, prawo do zachowania ich mienia, pod warunkiem, ze nie będą parli do zajmowania wysokich stanowisk w urzędach administracji publicznej, w armii i nie będą wstępowali w związki małżeńskie z muzułmankami. Grecy mogli z całą swobodą przebywać w Konstantynopolu - siedzibie patriarchatu i ośrodku kulturalnym i handlowym greckich fanariotów. Sułtana najbardziej interesowały podatki ściągane od chrześcijańskich poddanych, którzy stali się jakby cudzoziemcami we własnym kraju. Idąc za literą nauczania islamu, władca głęboko wierzył, że jakkolwiek religia chrześcijańska w niektórych kwestiach dogmatycznych jest nieprawidłowa, tym niemniej, chrześcijanie będąc ludźmi Księgi - Biblii nie powinni być poddawani szykanom, chyba że przejdą na islam. Grecy rozproszyli się po całym świecie . Jedyną strukturą, która ocalała z historycznej pożogi, była Cerkiew prawosławna, która nie miała jednak prawa do prowadzenia jakiejkolwiek działalności misyjnej. Turecki monarcha podczas uroczystej ceremonii ustanowił greckiego hierarchę patriarchą, wręczając mu pastorał, tak jak wcześniej czynili to cesarze bizantyńscy. Było to kardynalnie symboliczne działanie - przejmując bowiem rolę pełnioną niegdyś przez chrześcijańskiego cesarza, Mehmed Zdobywca, orędownik islamu, stał się również nieformalnym opiekunem Prawosławia . Na mocy wydanego przez siebie firmamu Mehmed zobowiązywał patriarchę Konstantynopola do sprawowania opieki nad jego greckimi wiernymi zarówno w zakresie spraw cywilnych, jak i religijnych. W konsekwencji niedawny najwyższy duchowy przywódca w Cesarstwie Bizantyńskim, gdzie władza kościelna oddzielona była od politycznej, został obecnie zobligowany do sprawowania nad swą trzodą zarówno władzy duchowej, jak i politycznej. Jak podaje biskup Kallistos Ware, Cerkiew prawosławna stała się instytucją zarówno religijną, jak i państwową. W wyniku czego strukturę eklezjalną zaczęto traktować jak aparat administracji państwowej. Biskupi stali się urzędnikami państwowymi, patriarcha zaś stał się nie tylko duchowym zwierzchnikiem prawosławnej Cerkwi greckiej, ale tez świeckim zwierzchnikiem narodu greckiego - etnarchą lub millet bas,hi . Umożliwiło mu to wywieranie większego wpływu na rodzi- г. n Cerkiew, centralizację władzy, a także oddziaływanie w większy m stopniu na trzy pozostające już od trzech wieków patriarchaty cksandrii i Antiochii, które de jurę były niezależne, lecz de facto zostały mu podporządkowane i całkowicie przeszły pod bezpośrednią kontrolę Patriarchatu Konstantynopolitańskiego. Greckiemu patriarsze w Konstantynopolu, według cerkiewnych kanonów, nie przysługiwało oficjalne prawo do zwierzchnictwa nad bratnimi patriarchatami. Jednak wobec tego, że jego siedzibą była stolica Imperium Osmańskiego - Istambuł, patriarcha Konstantynopola usiłował zabiegać wobec sułtana jako przedstawiciel tych trzech wschodnich patriarchatów i mógł w dużej mierze sprawować nad nimi nadzór, tym bardziej że ich hierarchia była nieomal całkowicie grecka. Natomiast Cerkwie Bułgarii ii Serbii - również będące w sferze wpływów tureckich - stopniowo traciły swą niezależność, aby w połowie XVIII w. całkowicie przejść pod kontrolę Patriarchatu Konstantynopolitańskiego .

15 opowiadań o Bozym Narodzeniu

Spis treści Wstęp 1. Zygmunt August wobec Cerkwi prawosławnej w świetle aktów prawnych 2. Przywileje Zygmunta Augusta dla Cerkwi prawosławnej: studium źródłoznawcze 3. Kategorie opublikowanych przywilejów, ich lokalizacja, charakterystyka i zasady edycji 4. Wykaz skrótów Przywileje Zygmunta Augusta dla Cerkwi prawosławnej (edycja) 1. Przywileje generalne nadane ludności ruskiej wyznania prawosławnego 2. Przywileje jurysdykcyjne 3. Przywileje personalne: powołania na katedry biskupie, nominacje na przełożonych klasztorów, proboszczów, ktitorów 4. Przywileje majątkowe (nadawane biskupom, monasterom, parafiom, duchownym) 5. „Otkazy” - odpowiedzi króla udzielone na sejmach na petycje

kniaziów, panów i posłów Wielkiego Księstwa Litewskiego

Indeks osób występujących w edytowanych przywilejach

Wykaz hierarchii cerkiewnej na terenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego w latach 1544-1572

Summary

Podstawowe przywileje Zygmunta Augusta, wnoszące istotne zmiany w relacjach prawno-państwowych i wyznaniowych na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony, to przywileje generalne nadane ludności prawosławnej. Przywileje generalne regulowały prawa społeczności prawosławnej, doprowadziły do wprowadzenia lub utrzymania wobec niej ograniczeń (1547, 1551), a następnie ich skasowania (1568, 1568). (…) Przywileje jurysdykcyjne to najczęściej ograniczenie sądownictwa hospodarskiego nad duchowieństwem i poddanymi w dobrach cerkiewnych, przekazanie władzy nad majątkiem należącym do monasterów i parafii. Niektóre z postanowień monarszych doprecyzowywały kompetencje sądów duchownych. W przywilejach Zygmunta Augusta znajdujemy również ograniczenia kompetencji świeckich w zarządzeniu Cerkwią na określonym terenie lub rozciągnięcie jurysdykcji biskupa nad duchowieństwem określonej ziemi i wiernymi. (…)

Przywileje personalne stanowiły największą liczbę i dotyczyły obsady funkcji i godności cerkiewnych. Obsada godności i stanowisk cerkiewnych w Kościele prawosławnym była odmienna aniżeli w Kościele łacińskim. Sposób wyznaczenia biskupów i przełożonych monasterów bardziej przypominał przywileje udzielane na stanowiska świeckie niż duchowne. (…) Przywileje majątkowe stanowiły równie wielką liczbę dokonanych nadań lub ich potwierdzeń biskupom, monasterom, cerkwiom i duchownym. Takie uprawnienia wywodziły się z zasady, że ziemie znajdujące się w rękach Kościoła były własnością hospodarską. Hospodar, jako fundator i opiekun Cerkwi w swoich dobrach, miał prawo podejmowania decyzji w sprawach majątkowych. (…) Specyficznego charakteru przywilejów możemy dopatrywać się w praktyce sejmowej zwanej „Otkazami'.' Były to odpowiedzi króla udzielone na sejmach na petycje posłów lub hierarchii prawosławnej. W odpowiedziach na prośby osób duchownych, w tym metropolitów, możnych i posłów ruskich, znajdujemy konkretne postanowienia królewskie, decyzje i zapowiedzi regulujące sprawy organizacyjno-personalne i status prawno-majątkowy Kościoła prawosławnego na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego i Korony.

fragment ze wstępu

Tradycyjnie już na krótko przed Bożym Narodzeniem Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej oddaje do rąk czytelników oryginalny świąteczny prezent. Jest nim jedenasty już w serii album poświęcony wielokulturowości i wielobarwności Cerkwi prawosławnej na świecie. Tym razem został on poświęcony Ziemi Świętej – ziemskiej Ojczyźnie każdego chrześcijanina, miejscu, gdzie z Bogarodzicy przyszedł na świat Bogoczłowiek Jezus Chrystus, wzrastał, głosił swoją naukę, za grzechy człowieka poniósł śmierć na Krzyżu, gdzie też zmartwychwstał i wstąpił do niebios. To również w Ziemi Świętej w dniu zesłania Świętego Ducha na apostołów narodziła się Cerkiew. Bezsprzecznie jest to, zatem, miejsce najbliższe i najcenniejsze dla każdego chrześcijanina.

O wyjątkowości Ziemi Świętej dla wszystkich chrześcijan obszernie pisze we wprowadzeniu do albumu mniszka Miriam (Jurczuk), która zamieszkuje tam od kilkudziesięciu lat i, bez przesady, zna każdy kamień tego szczególnego zakątka świata. Ziemię Świętą nazywa ona „geograficznym miejscem łaski spotkania człowieka z Bogiem, miejsce, gdzie ziemia łączyła się z Niebiosami”, dodając, że „Na tej ziemi Bóg dyktował człowiekowi pierwszy alfabet wiary. Jej ziemska przestrzeń posłużyła jako miejsce starotestamentowego Objawienia Boga w Jego ludzie i nowotestamentowego Objawienia w Jego Synu – Jezusie Chrystusie. Ziemia ta, na której spoczywają oczy Boga (Pwt 11,12), została w sposób szczególny wybrana przez Boga do realizacji Jego zbawczych planów i uświęcona przez fundamentalne dla zbawienia świata wydarzenia”. „Ze względu na swą doniosłą rolę w najważniejszych wydarzeniach historii Zbawienia – pisze dalej mniszka – przysługuje jej także poetycka nazwa ‘Piątej Ewangelii’. W tym sensie Ziemia Święta jest żywą ikoną, widzialnym obrazem Ewangelii Królestwa Bożego, w której centrum znajduje się Chrystus Zmartwychwstały”.

Najważniejsze miejsca święte w Ziemi Świętej należą obecnie do Prawosławnego Patriarchatu Jerozolimy, a niemało ich należy też do innych wyznań chrześcijańskich. Jednak – jak pisze mniszka Miriam – „zarówno Świętym Grobem Chrystusa, jak i Golgotą, opiekują się wyłącznie prawosławni mnisi greccy”, dodając, że „Autentyczność świętych miejsc opiera się wyłącznie na tradycji bizantyjskiej, którą potwierdzają relacje pielgrzymów i odkrycia archeologiczne. Każde z chrześcijańskich sanktuariów Ziemi Świętej promieniuje swym duchowym bogactwem, wieloaspektowym chrześcijańskim dziedzictwem, a prawosławny pątnik może je nie tyle ujrzeć, lecz przede wszystkim doświadczyć go oczyma wiary”.

W albumie zostało zaprezentowanych 151 fotografii ukazujących różnorodne święte miejsca Izraela i Palestyny, tamtejszą architekturę, nabożeństwa, duchowość, ludzi. W zdecydowanej większości to właśnie miejsca należące do prawosławnych. Fotografie te zostały udostępnione przez 33 autorów z 12 krajów na trzech kontynentach, co sprawia, że – tak jak i we wcześniejszych albumach – wydanie to ma charakter międzynarodowy.

W „Słowie wstępnym” do albumu zwierzchnik Cerkwi prawosławnej w Polsce metropolita Sawa napisał: „Niniejszy album przybliża bogate dziedzictwo religijne Prawosławia w Ziemi Świętej w wąskim rozumieniu tego terminu, tj. w granicach Izraela i Autonomii Palestyńskiej. To właśnie na tych terenach koncentrowały się wydarzenia biblijne i ewangeliczne. Wiele z nich jest znanych naszym wiernym, ale są też te mniej znane. Jednym z celów albumu była, zatem, aktualizacja tych wydarzeń dla współczesnego człowieka, przypomnienie o ich miejscu w dziejach chrześcijaństwa”.

Zaprezentowane w albumie fotografie w zamyśle redakcji zostały podzielone na cztery grupy, kierując się przede wszystkim względami geograficznymi, ale też biorąc pod uwagę chronologię wynikającą z chrześcijańskiej archeologii. Każdy z rozdziałów poprzedza mapka z zaznaczonymi miejscami, gdzie wykonano zaprezentowane w albumie miejsca. Na początku zostały przedstawione miejsca położone w północnej i środkowej części Ziemi Świętej, tj. Galilei i północnej Judei. W drugim rozdziale zaprezentowano miejsca znajdujące się wokół Jerozolimy – dla chrześcijan najświętszego miasta świata, miasta wybranego i uświęconego tajemnicą Bożej obecności. To w szczególności Betlejem i liczne monastery. Rozdział trzeci prezentuje, z kolei, fotografie z samej Jerozolimy, z wyłączeniem Starego Miasta. Ostatni, czwarty rozdział, to fotograficzna prezentacja najważniejszych miejsc Bazyliki Zmartwychwstania Pańskiego.

Metropolita warszawski i całej Polski Sawa w „Słowie wstępnym” wyraził nadzieję, że „Prezentowany album powinien przyczynić się nie tylko do wzmożonego zainteresowania wiernych Cerkwi prawosławnej w Polsce, czy szerzej mieszkańców naszego kraju, wizytami w Ziemi Świętej, ale również przybliżeniu polskim obywatelom prawosławnego dziedzictwa tego wyjątkowego zakątka ziemi”. Wydaje się, że nie są to życzenia bez pokrycia, ponieważ strumień pątników pragnących pokłonić się miejscom świętym, niekiedy przeżywając chwile „kryzysu”, nigdy nie ustał. Ludzie pielgrzymują do tej ziemi, by – jak pisze mniszka Miriam – „zamanifestować swoją miłość do Boga, wierność chrześcijańskiej wierze, a często też, aby wylać swój ból i radość przed obliczem Wszechmocnego Pana i łzami skruchy ukoić rozdartą bólem duszę, wznieść modlitwę w intencji bliskich i dalekich, krewnych, za przyjaciół i wrogów, za żywych i umarłych”. To przebywając w Ziemi Świętej, co samo w sobie jest zawsze wielkim doświadczeniem życiowym, duchową przemianą, można jakby w ciągu jednego tygodnia przeżyć cały rok liturgiczny. Podczas tych dni można zagłębić się w modlitwie, uzyskać inspiracje do głębszego poznania Pisma Świętego czy nawet przeżyć łaskę nawrócenia. „Pielgrzymowanie do świętych miejsc w sensie dosłownym jest, poniekąd, drogą wiodącą do własnego wnętrza, do sanktuarium swego sumienia, by spotkać tam Boga”.

Zachęcając czytelników albumu do odbycia podróży stronicami albumu po Ziemi Świętej, można mieć nadzieję, że podróż ta zachęci do udania się w realną pielgrzymkę po ziemi uświęconej stopami Zbawiciela, Jego męczeńską śmiercią i zmartwychwstaniem. Kto chociażby raz w życiu dostąpił łaski ujrzenia żywych biblijnych obrazów, już nigdy więcej nie będzie mógł bez wzruszenia czytać Pisma Świętego.

Album wydaje się znakomitym prezentem z okazji święta Narodzenia Chrystusa, przy tym nie tylko dla osób znających język polski. Równolegle wszystkie znajdujące się w albumie teksty zostały zaprezentowane również w języku angielskim, rosyjskim i greckim. Pozwala to sprezentować go również swym znajomym niewładającym językiem polskim.

Z ogromną przyjemnością polecamy Państwa uwadze X tom Synaksarionu (Październik). Nasza edycja będzie stanowić 12-tomowe dzieło, zbierające żywoty świętych od czasów Chrystusa po dzień dzisiejszy. Autorem opracowania jest atoski mnich Makary z monasteru Simonopetra. Święci są jedynymi niezmiennymi autorytetami życia duchowego dla wszystkich poszukujących zbawienia. Podążanie ich śladami z pewnością wzbogaci nas o cenne wskazówki na drodze poszukiwania Boga.

Żywot i rysunki do kolorowania

SPIS TREŚCI

Od tłumacza
Prolog
CZĘŚĆ PIERWSZA - KONTAKT Z BOGIEM

ROZDZIAŁ PIERWSZY Modlitwa jest rozmową z Bogiem
ROZDZIAŁ DRUGI Potrzeba modlitwy
ROZDZIAŁ TRZECI Aby Bóg nas słyszał ROZDZIAŁ CZWARTY Przygotowanie do obcowania z Bogiem

CZĘŚĆ DRUGA - ZMAGANIA W MODLITWIE

ROZDZIAŁ PIERWSZY Trudności w modlitwie
ROZDZIAŁ DRUGI Diabeł walczy z tym, kto się modli
ROZDZIAŁ TRZECI Aby serce rozgrzało się do modlitwy
ROZDZIAŁ CZWARTY „Pójdźmy, pokłońmy się…”

Monografia autorstwa dra Daniela Sawickiego pt. Wschodniosłowiański śpiew Liturgiczny dawnej Rzeczpospolitej na przykładzie XVI-wiecznego Irmologionu Ławrowskiego. Zasadniczą treść przedmiotowego opracowania, ujęto w sześciu rozdziałach. Postawiony problem badawczy, jakim jest funkcjonowanie formuł melodycznych znamiennago raspiewa w dogmatykach ośmiu skal modalnych oraz śpiewu prosomion omówiono w czterech głównych aspektach: historycznym; teoretycznym; muzycznym; teologicznym. Z kolei spojrzenie na omawiany problem z punktu widzenia źródłoznawstwa, tekstologii oraz semiografii pozwoliło na głębsze poznanie fenomenu staroruskiej sztuki śpiewaczej, a także na odnalezienie nowych dróg do odczytania śpiewów zawartych zarówno w Irmologionie z Ławrowa, jak też innych źródłach z badanego okresu. W rozdziale I omówiono dzieje staroruskiego śpiewu cerkiewnego na południowo-zachodniej Rusi, czyli na terytoriach dzisiejszej Polski, Białorusi i Ukrainy. Szczególnie interesujące z punktu widzenia omawianej problematyki było powiązanie staroruskiej monodii cerkiewnej z życiem monastycznym. Za godne uwagi należy uznać dziedzictwo św. Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich, którzy dali początek zorganizowanemu życiu monastycznemu w Kijowie. W dalszej kolejności omówiono przemiany w śpiewie cerkiewnym na Rusi, jakie rozpoczęły się na początku XV w. pod wpływem przemian politycznych związanych ze wzrostem znaczenia Księstwa Moskiewskiego oraz podziału Rusi na dwie niezależne metropolie. Ponadto podjęliśmy próbę udowodnienia, iż na przełomie XV i XVI w. staroruski śpiew cerkiewny przeżywał swój prawdziwy rozkwit, co miało związek z rozwojem życia monastycznego i liturgicznego. Na koniec podjęliśmy próbę udowodnienia, iż przemianom stylistycznym w śpiewie cerkiewnym na Rusi towarzyszył powrót do praktyki liturgicznej języka greckiego, a nade wszystko przenikanie śpiewów greckich, mołdawsko-wołoskich oraz bułgarskich, które na dobre zagościły w praktyce liturgicznej monasterów, w szczególności: supraskiego, żyrowickiego oraz monasteru św. Onufrego w Ławrowie. Rozdział II, w całości został poświęcony dziejom najstarszego zabytku piśmiennictwa muzycznego zachowanego w zbiorach polskich, jakim jest XVI-wieczny Irmologion neumatyczny z Ławrowa. Na przykładzie wybranych melodii prześledziliśmy cechy kodykologiczne i paleograficzne badanego zabytku. W dalszej kolejności pokrótce omówimy jego strukturę, wskazując na szczególnie interesujące fragmenty, mające najistotniejsze znaczenie dla życia liturgicznego monasteru św. Onufrego w Ławrowie Najważniejsze aspekty teorii staroruskiego śpiewu cerkiewnego na przykładzie badanego Irmologionu omówiliśmy w ramach rozdziału III. Na początku poruszyliśmy problemem „kanoniczności” badanych melodii, która jest jednym z czynników decydujących o ciągłości tradycji. Ostatnie dwa podrozdziały zostały poświęcone notacji, którą opatrzono Irmologion z Ławrowa oraz formułom melodycznym (popiewkom, licom i fitom). Przy okazji podjęliśmy próbę odpowiedzi na pytanie, czy i na ile w okresie powstania kodeksu istniały jakiekolwiek związki pomiędzy teorią staroruskiego śpiewu cerkiewnego, a śpiewu bizantyjskiego? Właściwemu funkcjonowaniu formuł melodycznych w śpiewach tonalnych, zawartych w Irmologionie z Ławrowa poświęcono rozdział IV. Posługując się przykładem dogmatyków ośmiu skal modalnych udowodniliśmy, iż pomiędzy tekstem liturgicznym śpiewów Oktoicha a melodyką istniał ścisły związek. Ponadto udało nam się wykazać, iż dobór przez staroruskich kompozytorów odpowiednich formuł melodycznych (popiewek), a także umiejscowienie w strukturze danej melodii formuł melizmatycznych (lic i fit) nie było przypadkowe, a zostało podyktowane wymogami tekstu liturgicznego. Na przykładzie badanego materiału nutowego udowodniliśmy, iż poszczególne formuły melodyczne obok swojej podstawowej roli, jaką jest przekazywanie treści zawartych w tekstach liturgicznych, same w sobie są nośnikiem określonego ładunku emocjonalnego, a przede wszystkim władają określonymi środkami wyrazu. Pod koniec pochyliliśmy się nad problematyką genezy przenikania innych wzorców melodycznych śpiewu dogmatyka, wśród których pierwszoplanową rolę pełniły melodie, sygnowane jako „śpiew bułgarski”. Tematyce śpiewów tonalnych innych wzorców melodycznych, niż znamiennyj raspiew poświęciliśmy rozdział V. Rozdział VI został w całości poświęcony problematyce funkcjonowania staroruskich melodii prosomion, czyli śpiewanych według ściśle określonego wzorca melodycznego. W tym celu posłużymy się zapomnianym współcześnie hymnem prosmion tonu piątego ku czci św. Teodozjusza Pieczerskiego pt. św. Święty Ojcze noszący Boga w sobie Teodozy, który najdłużej przetrwał w praktyce liturgicznej Cerkwi prawosławnej i unickiej na terytoriach Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Niniejszy słownik jest poświęcony polskiej terminologii prawosławnej. Można ją rozpatrywać z punktu widzenia językoznawczego lub teologicznego. Autorzy słownika wybrali perspektywę lingwistyczną - terminologię prawosławną (również teologiczną) analizują w ramach teolingwistyki, którą Aleksander i Halina Gadomscy uważają za „dział językoznawstwa o charakterze nauki świeckiej, ponadnarodowej i ponadreligijnej ze zmiennymi profilami badań” . Oznacza to, że teolingwistyka jest subdyscypliną językoznawczą badającą język, a zarazem opisującą pewien wycinek życia religijnego danej wspólnoty. Ma ona charakter ponadnarodowy, tzn. nie ogranicza się w swoich analizach językoznawczych do jednej narodowości lub jednej grupy etnicznej, lecz zajmuje się językiem różnych grup narodowościowych i etnicznych. I jest też ponadreligijna, czyli niezwiązana z żadną wspólnotą religijną, choć może badać język każdej z nich. Powyższe cechy teolingwistyki znajdują odzwierciedlenie i w niniejszym słowniku. Terminologię prawosławną (w tym teologiczną) bada się w nim na płaszczyźnie językoznawczej, a nie teologicznej. Analizowany zbiór nie został ograniczony wyłącznie do terminów rdzennie polskich, lecz poszerzono go o określenia współcześnie używane przez prawosławnych obywateli Polski związanych narodowościowo lub kulturowo z językiem rosyjskim, białoruskim, ukraińskim lub łemkowskim. Wreszcie omawianej w słowniku terminologii nie wiąże się tylko z religią prawosławną, lecz także z terminologią chrześcijańską sprzed podziału Kościoła w 1054 r. lub z terminologią Kościoła rzymskiego.