Prawosławie

Druk dwukolorowy

Tekst Akafistu w języku cekiewnosłowiańskim, transliteracji rosyjskiej i polskiej oraz tłumaczeniu na język polski

Żywot św. mniszki wyznawczyni (prepodobnoispowiednicy) Paraskiewy Turkowickiej)

Z błogosławieństwa metropolity warszawskiego i całej Polski Sawy Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej przedkłada czytelnikom polski przekład „Psałterza liturgicznego”. To jedna z najważniejszych i najbardziej podstawowych ksiąg liturgicznych Prawosławia. To księga, która jest nieodzowna w prawosławnej świątyni, a przy tym jest wykorzystywana podczas każdego nabożeństwa.

Przebogata prawosławna hymnografia, stanowiąca wielowiekowe dziedzictwo, łącząca twórczość wielu epok i tradycji w znacznym stopniu opiera się na tekstach Pisma Świętego, a przede wszystkim starotestamentowych psalmów i pieśni biblijnych. Autorzy tekstów liturgicznych nawiązywali do licznych fragmentów Pisma Świętego. Już pobieżna kwerenda treści podstawowych ksiąg liturgicznych i najbardziej znanych modlitw pozwala na wskazanie, że centrum inspiracji hymnograficznej stanowiła Ewangelia, a dokładnie opis zbawczego dzieła i nauczania Jezusa Chrystusa. Kolejnymi inspiracjami stał się całościowo Nowy Testament i wybrane wątki starotestamentowe, przede wszystkim historie opisane w pierwszych rozdziałach Księgi Rodzaju, historia niewoli egipskiej i exodusu opisana w Księdze Wyjścia oraz zapowiedzi dotyczące obietnicy przyjścia Mesjasza. Szczególnie ten ostatni element stał się wątkiem często przywoływanym w tekstach liturgicznych, począwszy od Protoewangelii z 3. rozdziału Księgi Rodzaju, przez wszystkie proroctwa mesjańskie, a także znaki i cuda interpretowane w tradycji chrześcijańskiej jako symbole nadejścia Zbawiciela.

Przekład: ks. mitrat Grzegorz Misijuk

Tekst w transliteracji rosyjskiej i tłumaczeniem na język polski

We wstępie mozemy przeczytać: "Teksty zamieszczone w tej książce powstawały na przestrzeni ponad czterdziestu lat, najstarszy został opublikowany w 1979 roku, a ostatni w 2023 roku. Zarówno jeden z nich, Malarz Nowosielski. Wspomnienia, jak i inne moje aforyzmy i opowiadania, nie były dotychczas publikowane. Wszystkie teksty łączy osoba genialnego artysty i myśliciela, jakim był profesor Jerzy Nowosielski. Znajomość z tym niezwykłym człowiekiem wywarła niezatarte piętno na moim życiu. Artykuły o jego twórczości powstawały raczej okazjonalnie, przeważnie na zamówienie redakcji różnych czasopism i wydawnictw. W końcu postanowiłem zebrać je wszystkie i opublikować jako wyraz mojej wdzięczności i szacunku dla profesora Jerzego Nowosielskiego, a także pamięci o nim. Liczba publikacji na temat twórczości Jerzego Nowosielskiego, zwłaszcza w 2023 roku, ogłoszonym przez sejm Rzeczypospolitej jego rokiem, a także wystaw i ich katalogów oraz tłumy zwiedzających te wystawy i konieczność wydłużania terminów ekspozycji świadczą o rosnącym zainteresowaniu twórczością „Maestra od marzenia”. Wystawy i prelekcje organizowano nie tylko w dużych miastach, ale też w miasteczkach, a nawet gminach. Wynika to z faktu, że Jerzy Nowosielski malował i pisał dla przyszłych pokoleń. Właśnie teraz jest odkrywany. Jego myśli i obrazy są kierowane do tych, którzy znajdują się w krytycznym punkcie utraty nadziei, do tych, którzy zastanawiają się nad swoją egzystencją. Znaczenie jego twórczości ciągle będzie wzrastało. Mam nadzieję, że publikacja spotka się z życzliwym przyjęciem przez fanów niewątpliwie jednego z największych twórców XX wieku i to nie tylko w Polsce".

Monografia Prof. Antoniego Mironowicza dokonuje próbę prezentacji dotychczasowych ustaleń w historiografii i ich weryfikację. Takie działania mogły być podjęte po odkryciu wielu nowych źródeł przechowywanych głównie w archiwach i bibliotekach: Wilna, Petersburga, Mińska, Krakowa i Lwowa. (…) Oceniając całość monografii, należy podkreślić jej oryginalność, nowatorstwo i wysoki poziom naukowy. Autor wykorzystuje i wprowadza do obiegu naukowego wiele nieznanych źródeł z archiwów – dziś trudno dostępnych. To niezwykle cenne opracowanie stanowi ważny wkład w poznanie dziejów monastycyzmu na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. Należy podkreślić wspaniałą narrację w prezentowaniu przez prof. Antoniego Mironowicza skomplikowanych wydarzeń historycznych. Zastosowana forma przekazu powoduje, że monografia o monasterze w Ławryszewie staje się dostępna dla szerokiego kręgu czytelników.

ks. bp dr hab. Bazyli Doroszkiewicz

Wśród niezliczonych świętych, którym Cerkiew prawosławna oddaje cześć, znajdują się również święci starotestamentowi, w gronie których poczesne miejsce zajmują prorocy. To osobny typ starotestamentowych świętych czczonych jako natchnione Świętym Duchem osoby, które głosiły ludowi wolę Bożą. To nie tyle osoby zapowiadające czy przepowiadające przyszłość, co ludzie będący „ustami” Boga na ziemi, a więc nie ci ludzie, którzy zgadują i przepowiadają przyszłość, lecz ci, którzy wyczuwają „plan Boży” w świecie, potrafią lepiej od innych dostrzec działanie Boże w historii, rozszyfrowują ów plan i tłumaczą ludziom wolę Boga, tj., innymi słowy, odczytują znaki czasu. Tym to właśnie niezwykłym osobom poświęcona została najnowsza monografia autorstwa Jarosława Charkiewicza, który od wielu lat zajmuje się naukowo i w sposób popularnonaukowy prawosławną hagiografią. Autor skupił w niej swoją uwagę na 27 prorokach Starego Testamentu. To przede wszystkim czterej tzw. prorocy więksi, dwunastu tzw. proroków mniejszych, ale też inni prorocy znani szerzej, jak Mojżesz, Dawid, Eliasz czy Elizeusz, lub tylko dla osób zgłębiających Stary Testament, jak m.in. Gedeon, Samuel, Natan czy Baruch. Jak pisze w Przedmowie do książki arcybiskup wrocławski i szczeciński Jerzy, Prawosławny Ordynariusz Wojskowy, a zarazem rektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie, autor „tym razem postanowił pochylić się nad szczególną grupą świętych, którą stanowią starotestamentowi prorocy. Już sam fakt, że dookreśla on w tytule, iż chodzi właśnie o ‘starotestamentowych’ proroków, uświadamia czytelnikom, że proroctwo nie skończyło się wraz z nadejściem Nowego Testamentu, lecz miało i nadal ma swoje miejsce w życiu Cerkwi. Profetyczny charakter Starego Testamentu jest jednak czymś zupełnie innym, ponieważ odnosił się on do przyjścia Mesjasza. Wszystkie inne proroctwa, w tym te z nowotestamentowego okresu, mają związek z wydarzeniami, z eschatologią, z kosmologią i wieloma innymi obszarami życia człowieka, ale nie mówią o dziejach mesjańskich. W Starym jednak Testamencie osią profetyzmu jest dopiero nadchodzące zbawienie człowieka, które przyszło wraz z Wcieleniem, Śmiercią na Krzyżu i w końcu Zmartwychwstaniem Jezusa Chrystusa – starotestamentowego Emmanuela”. Arcybiskup Jerzy podkreśla ponadto, że prezentowana monografia „stanowi syntetyczną prezentację starotestamentowych proroków wraz z biblijno-teologicznym komentarzem do znaczenia i istoty ich profetycznego charyzmatu. Autor stara się, w sposób jasny i zrozumiały, opisać również treść głoszonych proroctw. Czytelnik ma także możliwość lepszego poznania życia poszczególnych proroków, uświadamiając sobie, że w każdym przypadku było ono usłane cierpieniem, bólem i osamotnieniem. Zwłaszcza to ostatnie stanowiło cechę charakterystyczną dla każdego proroka. Każdy z nich doświadczył bowiem głuchoty społecznej na sprawy najważniejsze, wykluczenia, a nawet ekskluzji. Prorok musiał liczyć tylko na Boga, bo w tym tkwiła jego siła i moc. W książce, ponadto, zostali opisani prorocy więksi (miara ta odnosi się nie do siły proroctwa, ale do rozmiaru pozostawionych przez nich ksiąg) i prorocy mniejsi. Wartością naukową i źródłową monografii jest obszerna bibliografia książkowa i wirtualna oraz dobrze sporządzony słownik terminologiczny, który sprzyja lepszemu rozumieniu wielu obecnie rzadko używanych pojęć”. Wyjaśnienie występujących w monografii terminów teologicznych stanowi niewątpliwe ułatwienie dla czytelników nieobeznanych ze słownictwem specjalistycznym pochodzenia greckiego, łacińskiego czy hebrajskiego, a bogata bibliografia (wraz z licznymi adresami stron internetowych) pozwoli zainteresowanym sięgnąć do źródeł. Zauważyć trzeba, że poza opisami życia poszczególnych proroków i omówieniem treści głoszonych przez nich proroctw (o ile zostały one spisane i zachowane dla potomnych), istotną rolę odgrywają w książce poświęcone odnośnym prorokom fragmenty opisujące ich ikonografię. Autor uwzględnił przy tym najwcześniejsze zachowane przedstawienia proroków (synagogalne i katakumbowe), omówił świadectwa sztuki monumentalnej (zachowane m.in. w bazylikach Rawenny, Rzymu czy na Synaju) i rękopiśmiennej oraz malarstwa ikonowego z pierwszego i drugiego tysiąclecia różnych tradycji (m.in. łacińskiej, syryjskiej, bizantyjskiej, ruskiej, serbskiej, bułgarskiej, macedońskiej). Nie pominął też prezentacji przedstawień proroków w sztuce nowożytnej, w tym w szczególności współczesnych wizerunków proroków z polichromii polskich cerkwi. Wszystko to zostało bardzo obszernie zilustrowane w książce prezentującej ponad 300 reprodukcji malowideł ściennych, mozaik, fresków, ikon, miniatur książkowych, polichromii zawierających przedstawienia omawianych proroków. Poza cytowanym wyżej arcybiskupem Jerzym, w powstawianiu monografii brali udział dwaj znani współcześni teologowie prawosławni: ks. dr hab. Marek Ławreszuk, profesor Uniwersytetu w Białymstoku i kierownik Katedry Teologii Prawosławnej tej uczelni, oraz dr hab. Jerzy Ostapczuk, profesor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej, dziekan Wydziału Teologicznego tej uczelni i p.o. kierownika katedry Pisma Świętego Starego Testamentu Sekcji Teologii Prawosławnej tejże akademii. Drugi z nich w recenzji wydawniczej zaakcentował, że „W odniesieniu do każdego z prezentowanych proroków autor przytoczył najważniejsze informacje zawarte w księgach Starego i Nowego Testamentu. Fragmenty te prezentują historię biblijną przez pryzmat życia i działalności proroków. Autor sięgnął również po świadectwa apokryficzne oraz do dzieł mężów apostolskich i Ojców Kościoła. Nie pominął on informacji o prorokach w tradycji judaistycznej i islamie. Zawsze – gdzie to możliwe – przytaczał informacje dotyczące czci (z uwzględnieniem dni liturgicznego wspominania) poszczególnych proroków w Kościele rzymskokatolickim, ormiańskim, syryjskim, koptyjskim oraz, oczywiście, prawosławnym. Autor uwzględnił również rozbieżności w lokalnych tradycjach liturgicznych Kościołów prawosławnych”. Prezentowaną książkę kończą słowa, które zacytował w swojej Przedmowie również arcybiskup Jerzy, podkreślając, że stanowią one również wyraz jego myśli: „Niech żyjący w tak odległych czasach prorocy natchną nas, żyjących obecnie, swoją gorliwością o sprawy Boże, niech ich przykład rozbudza w nas i pomnaża miłość do Boga i Cerkwi. Doceniajmy ich niezwykłą rolę w ekonomii zbawienia, zwracajmy się do nich z naszymi modlitwami, a Bóg w Trójcy Jedyny niech pomaga wierzącym w Niego, dzięki modlitwom świętych, przybliżać się krok po kroku do upragnionego zbawienia i życia wiecznego”.

„Ukazywanie życia świętych i pełnych cnót mężów naszej Cerkwi jest, zwłaszcza w dzisiejszych czasach, czymś koniecznym i posiadającym wyjątkową duchową wartość. Przedstawiona w niniejszej książce biografia naszego starca, Józefa Watopedzkiego, jest z naszej strony wyrazem pewnego rodzaju śmiałości, gdyż obawiamy się, iż - być może - nic udało się nam ukazać jego cnotliwej postaci w pełnej okazałości ani też przybliżyć czytelnikowi jego »niezgłębionego serca«. Nie przestaje być ona jednakowoż wyrazem naszej miłości ku osobie Starca czy też pokornym darem dla wszystkich tych, którzy nieprzerwanie od chwili jego zaśnięcia prosili nas o wydanie czegoś podobnego. Odważyliśmy się napisać o tym, co - na ile to tylko było w naszej mocy - uchwyciliśmy z cnotliwego życia Starca, »cośmy usłyszeli, co ujrzeliśmy własnymi oczami, na co patrzyliśmy i czego dotykały nasze ręce«”.

Archimandryta Efrem Watopedzki

Książka z jednej strony ostrzega przed niebezpiecznymi współczesnymi tendencjami, które chrześcijaństwo usiłują zamknąć w sferze prywatności, wcześniej je degradując i nawet ośmieszając. Ale też pokazuje, jak Chrystus wyciąga swą miłosierną dłoń do współczesnego człowieka, pogubionego w trendach politycznych i modach socjalnych, oferując swą miłość i dwutysiącletnie doświadczenie w towarzyszeniu człowiekowi i grzesznemu, i obolałemu, i nieraz pogubionemu.

Z drugiej strony pozycja pokazuje jak piękny, ogromny i uniwersalny jest dorobek duchowości, myśli i kultury prawosławnej w Rzeczypospolitej pierwszej, drugiej i trzeciej. Zawsze rodził się on w dialogu z innymi obszarami - z historycznymi Rusiami, obecnie prawosławnym Wschodem oraz z Bałkanami, także z Bliskim Wschodem i północną Afryką. Te wpływy pokazane są zwłaszcza na ponad trzystu fotografiach.

Prawosławie na greckich wyspach

Krótko przed świętem Narodzeniem Chrystusa ubiegłego roku Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej oddało do rąk czytelników kolejny w serii album poświęcony wielokulturowości i wielobarwności Cerkwi prawosławnej na świecie pod ogólnym tytułem „Kolory Prawosławia”. Był on poświęcony kontynentalnej części Grecji. Kontynuacją czy dopełnieniem jest album, który ukazał się latem tego roku, a poświęcony został Grecji wyspiarskiej. To już trzynasty album „Kolorów Prawosławia”.

Najnowszy album, wyjątkowo nie ma zwyczajowego „Słowa wstępnego” ani „Wprowadzenia”, bowiem te dotyczyły całej Grecji i znalazły się w poprzednim wyżej wspomnianym albumie poświęconym Grecji kontynentalnej. Tym razem czytelnik może od razu zagłębić się w wielobarwne, unikalne greckie prawosławne klimaty wysp rozrzuconych po kilku morzach okalających Grecję. Wysp w Grecji jest ponad trzy tysiące. Album, ze względu na ograniczoną objętości (192 strony), mógł pokazać urokliwość zaledwie kilkudziesięciu z nich, w tym tych najbardziej znanych wśród turystów i pielgrzymów.

Zaprezentowane w albumie fotografie w zamyśle redakcji zostały podzielone na cztery grupy, kierując się przy tym względami geograficznymi. Każdy z rozdziałów poprzedza mapka z zaznaczonymi miejscami, gdzie wykonano zaprezentowane w albumie zdjęcia. Na początku zostały przedstawione miejsca znajdujące się na wyspach położonych na Morzu Jońskim: Korfu, Gaios, Lefkada, Itaka, Kefalonia i Zakyntos. Druga część obejmuje wyspy położone w północnej i środkowej części Morza Egejskiego, poczynając od Tasos na północy, poprzez Limnos, archipelag Sporadów, Eubeę i znajdującą się w pobliżu Aten Eginę, kończąc na Lesbos, Chios i północnej części archipelagu Cykladów. W części trzeciej przedstawiono wyspy południowych Cykladów – poczynając od Mykonos i Siros, poprzez Naksos i Paros, aż po Santoryn na południu, jak też dalej na wschodzie: archipelag dwunastu wysp Dodekenez, w tym Patmos, Kos, Chalki, Rodos, Karpatos. W ostatniej części znalazła się największa grecka wyspa Kreta z ogromną liczbą urokliwych miejsc związanych z Prawosławiem.

W albumie łącznie zostały zaprezentowane 154 fotografie ukazujące różnorodne miejsca, architekturę, nabożeństwa, duchowość, ludzi. Fotografie te zostały udostępnione przez kilkudziesięciu autorów z kilku krajów, co sprawia, że – tak jak i we wcześniejszych albumach – wydanie ma charakter międzynarodowy. Zdecydowana większość zaprezentowanych zdjęć pochodzi z międzynarodowego konkursu fotograficznego, którego głównym organizatorem było Stowarzyszenie Orthnet, prowadzące witrynę internetową www. orthphoto.net. Ważną rolę w powstaniu albumu odegrała też Diakonia Apostolska Greckiej Cerkwi Prawosławnej.

Prezentowany album wydaje się znakomitym prezentem nie tylko z okazji święta Narodzenia Chrystusa, lecz również na każdą inną okoliczność, np. urodziny czy imieniny. Jego odbiorcami (obdarowanymi) mogą być nie tylko osoby znających język polski. Równolegle wszystkie znajdujące się w albumie teksty zostały zaprezentowane również w języku greckim, angielskim i rosyjskim. Pozwala to sprezentować go również swym znajomym niewładającym językiem polskim.

Metropolita warszawski i całej Polski Sawa w opublikowanym w poprzednim albumie „Słowie wstępnym” wyraził nadzieję, że „Prezentowany album powinien przyczynić się nie tylko do zainteresowania wiernych Cerkwi prawosławnej w Polsce, czy szerzej mieszkańców naszego kraju, wizytami w Grecji, ale również do przybliżenia polskim obywatelom prawosławnego dziedzictwa tego wyjątkowego kraju. Ważne jest bowiem, aby polscy turyści wypoczywający w Grecji zdawali sobie sprawę, jak ważne miejsce w życiu Greków zajmuje Prawosławie, jak cenią i szczycą się swoją wiarą”. „Grecja jest niezwykle bliska Polsce, a szczególnie prawosławnym wiernym – pisze z kolei w swym szkicu historycznym arcybiskup Jerzy. – Jej przyjazne nastawienie, przepiękna przyroda i walory turystyczne, a nade wszystko uduchowione sanktuaria i monastery powodują, że wiele aspektów życia mniszego i cerkiewnego na dobre wzbogaciło i naszą tradycję”.

Świat obfituje w świętych. Bez względu na to, jak dalece „nie święci” wydają się naszej ułomnej naturze otaczający nas ludzie. Tymczasem osoby czczone przez Cerkiew jako święci to przecież również w mniejszym lub większym stopniu grzesznicy… tyle że tacy, którzy swą wyjątkową otwartością na dary łaski Bożej, pracą wewnętrzną czy męczeństwem zjednali sobie Boga, a przez Cerkiew zostali, używając terminu zachodniego, wyniesieni na ołtarze, czy też, mówiąc prostym językiem, ogłoszeni świętymi.
Co przeciętny czytelnik wie o Albanii? Stosunkowo niewiele. Co wie o Prawosławiu w tym kraju? Jeszcze mniej! A co wie o albańskich świętych? Z pewnością jeszcze mniej, o ile wie cokolwiek.
Tymczasem zarówno Prawosławie w Albanii, jak i związani z tą Cerkwią święci, to bardzo interesująca mozaika osób, które przez nas, prawosławnych w Polsce, powinny być lepiej znane. Stąd też pomysł autora, Jarosława Charkiewicza, od wielu lat zajmującego się hagiografią prawosławną, aby uczynić najbardziej znanych w Albanii świętych bliższymi. Wcześniej, w osobnych monografiach, opisano prawosławne hagiograficzne dziedzictwo innych krajów: Białorusi, Gruzji, Rumunii (razem z Ewą Kocój), Cypru, jak też, co wydaje się oczywiste, Polski.
Zaletą książki są liczne barwne ilustracje prezentujące postacie świętych.