Prawosławie

JAN CHRZCICIEL, prorok i poprzednik Pański (Prorok, Priedtiecza i Krestitiel Gospodień Ioann), 7/20 stycznia (Sobór św. Jana Chrzciciela), 24 lutego/9 marca (rocznica pierwszego i drugiego odnalezienia głowy), 25 maja/7 czerwca (rocznica trzeciego odnalezienia głowy), 24 czerwca/7 lipca (rocznica narodzin), 29 sierpnia/11 września (rocznica ścięcia głowy) oraz 23 września/6 października (rocznica poczęcia).

Książka ta opowiada o cerkwiach prawosławnych, wybudowanych w Polsce pod panowaniem Romanowów i ich dalszym losie w niepodległej Polsce. Większości opisywanych tu świątyń już nie ma (zostały zburzone, bowiem były postrzegane jako symbol „ruskiego” panowania w Polsce), niektóre przebudowano na kościoły, pozbawiając je wschodniego wyglądu (kopuł, wież, elementów wystroju), a tylko nielicznym udało się przetrwać jako świątynie prawosławne. Książka ta to bezcenne źródło wiedzy na temat architektury prawosławnej w Polsce.

Spis treści Wprowadzenie
Rozdział I.
Dzieje Kościoła wschodniego na terenie obecnej diecezji
lubelsko-chełmskiej do połowy XVI wieku Rozdział II.
Diecezja chełmska w XVII-XVIII wieku
Rozdział III.
W Imperium Rosyjskim
Rozdział IV.
Monastery prawosławne na terenie
diecezji chełmsko-bełskiej do 1918 r Uwagi końcowe.
Współczesny stan prawosławnej diecezji
lubelsko-chełmskiej
Wybrana literatura
Indeks osobowy
Indeks geograficzny

W każdej dziedzinie są takie książki, które po prostu trzeba znać. W dziedzinie duchowości należą do nich z pewnością Opowieści pielgrzyma. To anonimowe, klasyczne dzieło zakorzenione w rosyjskim prawosławiu ukazuje nam inne oblicze pobożności i modlitwy niż to, z którym być może spotykamy się na co dzień. Jest ono znakomitą odpowiedzią na pragnienie ciągłego przebywania w Bożej obecności. Pokazuje jak poprzez nieustanną modlitwę Jezusową zmieniać swoje wnętrze aby każdego dnia stawać się jeszcze bardziej "człowiekiem z Ducha".

Nowe tłumaczenie Opowieści pielgrzyma dzięki uwspółcześnionemu językowi staje się bliższe czytelnikowi i zaspokaja ciągle niegasnącą potrzebę poznawania sensu modlitwy serca wśród pobożnych ludzi, ktorzy jednocześnie często są miłośnikami duchowości wschodniochrześcijańskiej.

Zeszyt ćwiczeń do nauki religii prawosławnej dla klasy I szkoły podstawowej - Bóg, świat i ja

Przekazywane treści programowe w podręczniku do nauki religii prawosławnej dla klasy drugiej szkoły ponadpodstawowej pt. „Śladami żywej wiary” stanowią nie tylko wartość poznawczą. Służą one również podejmowanej przez młodego człowieka refleksji dotyczącej własnego miejsca w świecie, społeczeństwie, czy wzajemnych relacji z bliskimi.
Autorzy, uwzględniając specyfikę etapu edukacyjnego szkoły ponadpodstawowej, zaprezentowali kompozycję podręcznika w taki sposób, by wspierał on proces edukacji religijnej. Każda jednostka tematyczna zbudowana jest według stałego schematu. Przejrzysty układ graficzny wspomaga odbiór treści, a odpowiednio dobrane ilustracje, tabele i mapy wzmacniają przekaz oferowanych przez podręcznik zagadnień. Stanowi to o spełnieniu merytoryczno-formalnych kryteriów podręcznika i zeszytu ćwiczeń.
Podręcznik, ponadto, zawiera integralną wykładnię treści wiary, wyjaśnia zagadnienia liturgiczne, ukazuje zasady moralne, ale także przybliża istotę i formy modlitwy. Z racji stawianych celów programowych, podręcznik ukazuje niezwykle ważne informacje dotyczące historii Cerkwi prawosławnej w Polsce, poczynając od misji św. braci Cyryla i Metodego, a kończąc na czasach współczesnych. Treści te ujmuje w sposób jasny i atrakcyjny dla ucznia. Zachęca do uczenia się odpowiedzialnego życia prawosławnego chrześcijanina. Kierowany jest zarówno do ucznia, jak i do nauczyciela.
Zeszyt ćwiczeń proponuje konkretne formy i metody służące przekazaniu tych treści w sposób dostosowany do poziomu rozwoju edukacyjnego i kościelnego adresatów katechezy. Układ treści i zadań sprzyja zdobywaniu przez uczniów niezbędnych wiadomości, umiejętności i postaw. Zadania o różnym stopniu trudności pozwolą katechecie dostosować wymagania do możliwości ucznia.

Długo oczekiwane polskie wydanie książki Iriny Jazykowej stanowiące uzupełnienie wydanego w 1998 r. Świata ikony. Autorka analizuje twórczość ikonopisarzy rosyjskich tworzących zarówno w Rosji początku XX wieku, w porewolucyjnym, ateistycznym Związku Radzieckim, jak i tych przebywających na emigracji. Irina Jazykowa podejmuje też w książce problemy najnowszej ikonografii rosyjskiej w kontekście tradycji Kościołów Wschodu i Zachodu oraz współczesnej zmieniającej się wrażliwości estetycznej odbiorców oraz wyczucia teologicznego: „Rzeczy nowe zawsze rodzą się na styku kultur. Ziemie pograniczne zawsze były źródłem nowych wzorów ikonograficznych”.

Naprawdę,? Jeżeli Chrystus zmartwychwstał, pierworodny naszego własnego zmartwychwstania, dotyczy to nas wszystkich, wierzących i niewierzących, bogatych i biednych, chorych i zdrowych, ludzi wszystkich ras i narodów. Czyż postawienie tego problemu już nie jest otwarciem bramy swego serca, widzialnym doświadczeniem świetlistego spojrzenia Zmartwychwstałego? Z pewnością oznacza zbliżenie się do postawy wielkiego mistrza życia duchowego, Izaaka Syryjczyka (VII wiek), według którego „wszystkie grzechy są garścią piasku przed Bogiem; jedynym prawdziwym grzechem jest brak wrażliwości na Zmartwychwstałego” (Sentencje, 118).
W godzinie, gdy wiara w reinkarnację czyni postępy, gdy znaczna ilość ludzi z tradycji chrześcijańskiej poszukuje swojej tożsamości i gdy ciągle rosnąca część społeczeństwa odrzuca Zmartwychwstanie, nie można zręcznie unikać celu ludzkiego istnienia. W godzinie, gdy człowiek odrzuca i ukrywa śmierć, dokonuje niezwykłych wysiłków celem odsunięcia daty, o której wszelako wie, że jest nieuchronna, potwierdzenie Zmartwychwstania Chrystusa i zmartwychwstania umarłych, to znaczy naszego zmartwychwstania w przyszłym świecie, zasługuje na największą uwagę.
Iluż ochrzczonych odchodzi dzisiaj od chrześcijaństwa nie wiedząc, że pozbawiają się korzeni, okaleczaj ą istotną część swego dziedzictwa? Można jednakże zrozumieć pewne ucieczki będące owocem psychicznej blokady, czego jednak nie będziemy tutaj omawiać. Cóż znaczy „być chrześcijaninem”, co jest kamieniem węgielnym chrześcijaństwa zbyt często rozumianego w karykaturalny sposób? Czyż nie wystarczy postawić problem, aby odkryć głębię nieporozumienia? Świadczenie o Zmartwychwstaniu, punkcie zbieżności i sercu wiary, nie powinno budzić zdziwienia.

Żył na ziemi człowiek, mąż gigantycznej siły ducha. Długo modlił się z niepowstrzymanym płaczem:, "Zmiłuj się nade mną" , ale Bóg go nie słuchał. Upłynęło wiele miesięcy takiej modlitwy i siły jego duszy się wyczerpały. Wpadł w rozpacz i zawołał: „Jesteś nieubłagany!", l gdy wraz z tymi słowami coś jeszcze pękło w jego wyczerpanej z rozpaczy duszy, nagle ujrzał przez mgnienie oka żywego Chrystusa. Serce jego i ciało wypełnił ogień z taką siłą, że umarłby, gdyby ta wizja trwała choćby chwilę dłużej. Potem już nigdy nie mógł zapomnieć niewypowiedzianie łagodnego, bezgranicznie miłującego, radosnego, pełnego niepojętego pokoju spojrzenia Chrystusa. Przez następne długie lata swego życia nieustannie świadczył, że Bóg jest miłością — bezmierną i niepojętą.
Świadkiem Bożej miłości nazywa św. Sylwana jego uczeń i duchowy przyjaciel, archimandryta Sofroniusz. Obaj są autorami tej książki.
Dwóch mnichów ze Świętej Góry Atos, niewykształconego rosyjskiego chłopa i moskiewskiego inteligenta, połączyła wspólnota mistycznych doświadczeń. Św. Sylwan pisał o nich słowami pełnymi prostoty, bezpośrednio, ale z głęboką mądrością, archimandryta Sofroniusz jego myśli przełożył na język pojęć właściwych intelektualistom.

Od tłumacza
Książki Święty Sylwan z Góry Atos archimandryty Sofroniusza nie należy zaliczać do literatury ściśle hagiograficznej. Jest to raczej głęboki traktat ascetyczno-teologiczny, oparty na biografii św. Starca, jego zapiskach i wypowiedziach. Spotykamy się tutaj właściwie z dwiema wybitnymi postaciami i stajemy się świadkami ich duchowej przyjaźni. Drugą postacią jest sam autor. Jego droga duchowa nierozerwalnie splata się z drogą św. Sylwana. Z właściwą sobie dyskrecją Sofroniusz usuwa się na bok, lecz nie można pomniejszyć roli tego wybitnego teologa i ascety w powstaniu najwybitniejszego dzieła prawosławnej myśli ascetycznej minionego stulecia. Opatrzność sprawiła, że obok św. Sylwana, człowieka prostego i nieskłonnego do uprawiania uzbrojonej w skomplikowaną terminologię teologii naukowej, lecz obdarzonego wielką mądrością duchową, znalazł się arch. Sofroniusz, który potrafił wystarczająco skomplikować niepojęte dla nas w swojej prostocie nauki św. Starca. Podstawą bowiem zrozumienia czyichś słów jest - według arch. Sofroniusza - wspólnota doświadczenia. Słowa, które słyszy, każdy rozumie przez pryzmat własnego doświadczenia. Dlatego też mistyka zrozumie do końca tylko mistyk. Wprawdzie na podstawie współistotności rodzaju ludzkiego i za sprawą łaski Bożej słowo może w pewnym stopniu sprawić, że staniemy się uczestnikami doświadczenia cudzego, lecz najlepiej byłoby znaleźć pomost, czyli osobę łączącą elementy doświadczenia różnych ludzi, zdolną do przełożenia, na ile jest to możliwe, doświadczenia duchowego jednej osoby na język doświadczenia (przynajmniej intelektualnego) innych. Archimandryta Sofroniusz podążał tą samą drogą, co starzec Sylwan, a zarazem miał za sobą etap intelektualnych i duchowych poszukiwań współczesnego człowieka, bliski nam i zrozumiały.
Św. Sylwan przeszedł od prostej, naiwnej wiary do najgłębszego doświadczenia mistycznego. Mimo że w młodości zdarzały mu się poważne upadki, nigdy tej wiary nie utracił i nie odstępował od prawosławia. Jego doświadczenie duchowe i zrodzone z niego pisarstwo nie jest obciążone bagażem przeintelektualizowania i wątpliwości. Ale to wcale nie ułatwia zrozumienia jego słów. Przyzwyczajeni do złożonych i zawiłych dróg rozumowania, ślizgamy się po powierzchni wypowiedzi Starca, nie dostrzegając głębi ich ewangelicznej prostoty. Archimandryta Sofroniusz, pochodzący z moskiewskiej rodziny inteligenckiej, artysta plastyk, człowiek wykształcony, we wczesnej młodości przeżył głęboki kryzys wiary. Uznał wówczas miłość chrześcijańską za przyziemny psychologizm i zaczął szukać bezosobowego Absolutu w medytacji transcedentalnej. Po latach poświęconych wytężonej ascezie i pracy twórczej przekonał się jednak, że obrana droga prowadzi donikąd - w zimną pustkę. Przybył na Górę Atos. Jego pokuta graniczyła z rozpaczą. Właśnie ta rozpaczliwa walka, którą miał za sobą również św. Sylwan, zbliżyła ich do siebie.

SPIS TREŚCI

Wstęp
I. Do czego jest nam potrzebna wizja kosmosu
Ewolucja naszej wiedzy na temat kosmosu
Kosmos: system otwarty i mający sens
Dane wiary
Księga Rodzaju: zbliżenie się do tajemnicy i symbolika stworzenia.

II. Człowiek zraniony
Niezależność i twórcze powołanie człowieka.
Uwiedzenie stworzenia
Tragedia kosmiczna
Utrata identyczności i zmętnienie spojrzenia .

III. Od uwiedzionej natury do porzuconej ziemi
Stworzenie w oczekiwaniu
Ziemia w rozpaczy
Równowaga zagrożonej planety
Duchowe źródła kryzysu
Banalizacja osoby i życia
Od wewnętrznej pustelni do porzucenia ziemi

IV. Sakralność ziemi i odrodzony czas
Od profanum do sacrum
Od czasu, który zabija, do czasu królestwa.

V. Stwórca stal się materią
Od bożków do wcielonego Słowa
Od płonącego krzaku do ikony
Bóg-człowiek
Wcielony Stworzyciel i Jego stworzenie w liturgii
Cudowna materia.

VI. Piękno stworzenia
Zdumiewający udział Stworzyciela.
Stworzenie w przeżyciu liturgicznym.
Chwała kosmiczna

VII. Alchemia ikony
Materia przyjęta
Zwiastowanie świata przemienionego.
Od widzialnego do niewidzialnego

VIII. Moc obrazów i symbolizm
Kilka uwag o obrazach
Symbolizm stworzonej natury
Ziemia, woda i ogień w sztuce ikony
Tchnienie ducha i źródło trynitarne w stworzeniu.

IX. „Który wszędzie jesteś i wszystko napełniasz”
Kosmos: dom Boży
Kosmos oświecony
Ikona: brama otwarta na królestwo
Chrystus kosmiczny

X. Człowiek jako centrum nowego stworzenia
Stworzenie w oczekiwaniu
Epifania oblicza
Mikrokosmos i makroantropos
Sakrament miłości
Modlitwa za stworzenie

XI. Sztuka ascezy i asceza sztuki
Podniesienie zasłony rzeczywistości
Ku sztuce przemienionej
Filokalie i asceza

XII. Kosmiczna obecność świata niewidzialnego
Realność świata niewidzialnego.
Aniołowie i kosmos
Nasi przyjaciele - święci

XIII. Od końca czasów do Nowej Ziemi
Kosmos i świat niewidzialny zjednoczone.
Nowa ziemia
Twarzą w Twarz

Zakończenie

Rozmowa św. Serafina z Sarowa z Mikołajem Aleksandrowiczem Motowiłowym (Wspomnienie zapisane przez M. A. Motowiłowa)

Ikona Św. Cyryl i św. Metody

ikona drukowana, ze złoceniami, przyklejona na płycie mdf (wymiary 18 cm x 22 cm)

Gdy w 2007 roku Wydawnictwo Warszawskiej Metropolii Prawosławnej oddało do rąk czytelników album poświęcony ikonografii Matki Bożej w Prawosławiu, spotkał się on z tak życzliwym przyjęciem, że już po dwóch latach doszło do wznowienia tej publikacji w postaci „wydania drugiego, poprawionego i uzupełnionego”. Wydawało się wówczas, że niemały jak na nasze warunki nakład książki zapewni do niej dostęp przez długie lata. Stało się jednak inaczej. Już od ponad dwóch lat czytelnicy zainteresowani ikonografią (przy czym nie tylko prawosławni), zachęcali wydawcę do podjęci trudu kolejnego wydania. Stało się to u schyłku bieżącego roku, krótko przed świętami Bożego Narodzenia.

Z błogosławieństwa metropolity Sawy w czerwcu ukazał się podręcznik „Dobra Nowina i ja" do nauki religii prawosławnej dla klasy II szkoły podstawowej wraz z zeszytem ćwiczeń. Podręcznik jest bogato ilustrowany, opracowany zgodnie z nowym programem nauczania.

Podręcznik otwiera słowo wstępne napisane przez metropolitę skierowane do dzieci i ich najbliższych wskazujące na Chrystusa jako Najlepszego Przyjaciela każdego człowieka, prowadzącego nas do Boga i uczącego jak czynić dobro. Recenzji podręcznika dokonał bp prof.. Dr hab.. Jerzy (Pańkowski), Kierownik Katedry Prawosławnej Teologii Praktycznej Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.

Treści zawarte w podręczniku eksponują wydarzenia Ewangeliczne. Przyporządkowane one zostały czterem działom tematycznym: Bóg mówi do nas, Poznaję Pismo Święte, Przygotowuję się do świąt, Poznaję modlitwy. Każdy z nich zawiera jednostkę lekcyjną, która przybliża dzieciom Słowo Boże, treści programowe i ikonografię oraz pomaga nabywać umiejętności religijnego interpretowania spraw ludzkiego życia, ukazanych także w opowiadaniach z morałem.

Różnorodna forma zadań zawartych w zeszycie ćwiczeń pozwoli lepiej zapamiętać omawiane treści.

„Filokalia” (gr. ”umiłowanie piękna”) to nazwa zbioru tekstów jednego lub wielu pisarzy chrześcijańskich. Do najbardziej znanych należą „Filokalie” Orygenesa i pisarzy ascetycznych. Dzieła pisarzy ascetycznych zostały zredagowane przez św. Nikodema Hagiorytę przy współpracy ze św. Makarym. Stały się one w całym prawosławiu podstawowym zbiorem tekstów ascetycznych, wszędzie zyskując sobie uznanie i ciesząc się powodzeniem jako wspaniały przewodnik życia duchowego.
Na język polski zostały przetłumaczone jedynie fragmenty „Filokalii”. Prezentowane „Wypisy z Filokalii” stanowią najnowszy wybór z całego zbioru. Książka zawiera krótkie noty biograficzne i utwory Nicefora Pustelnika, św. Grzegorza z Synaju, św. Symeona Nowego Teologa oraz patriarchy Kaliksta, Przeznaczona jest dla wszystkich poszukujących życia duchowego.

Z błogosławieństwa Jego Eminencji Wielce Błogosławionego Sawy Metropolity Warszawskiego i całej Polski ukazał się podręcznik autorstwa ks. Andrzeja Busłowskiego i Lilli Busłowskiej - „Historie biblijne i ja" do nauki religii prawosławnej dla klasy III szkoły podstawowej wraz z zeszytem ćwiczeń. Współautorami tekstów dotyczących Starego Testamentu są: Maria Ptaszyńska i Barbara Uścinowicz. Podręcznik jest bogato ilustrowany, opracowany zgodnie z nowym programem nauczania.

Podręcznik otwiera słowo wstępne napisane przez Metropolitę skierowane do dzieci i ich najbliższych wskazujące na Boga – Stwórcę, Kochającego i pragnącego dla człowieka dobra i prowadzącego wiernych do Królestwa Bożego. Recenzji podręcznika dokonał bp prof.. Zw. Dr hab.. Jerzy (Pańkowski), Kierownik Sekcji Teologii Prawosławnej, Kierownik Katedry Prawosławnej Teologii Praktycznej, Prorektor Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej.

Treści zawarte w podręczniku eksponują wydarzenia Starego Testamentu m.in.. Dotyczą stworzenia świata, proroków, sędziów i królów narodu wybranego. Ponadto zgodnie z programem nauczania podręcznik zawiera informacje o Wielkich Świętach i wprowadza podstawowe treści zapoznające dzieci z alfabetem języka cerkiewnosłowiańskiego. Materiał ten został przyporządkowany czterem działom tematycznym: Poznaję historie Starego Testamentu, Przygotowuję się do świąt, Poznaję modlitwy, Poznaję język cerkiewnosłowiański. Każdy dział zawiera jednostkę lekcyjną, która przybliża dzieciom Słowo Boże, treści programowe i ikonografię oraz pomaga nabywać umiejętności religijnego życia zgodnego z nauką Bożą, ukazanego także w opowiadaniach z morałem.

Różnorodna forma zadań zawartych w zeszycie ćwiczeń pozwoli lepiej zapamiętać omawiane treści.

Niniejsza książka stanowi owoc Konferencji pt. Rosyjska metafizyka religijna, zorganizowanej przez Katedrę Metafizyki Wydziału Filozoficznego Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie w grudniu 2008 r. w ramach cyklu Metafizyka i obrzeża. Proponowane uwadze Czytelnika teksty (wygłoszone referaty oraz opracowania zainspirowane zagadnieniami podjętymi podczas konferencji) w dużej mierze koncentrują się wokół klasycznego eseju Mikołaja Bierdiajewa pt. Religijny charakter filozofii rosyjskiej.

Kult świętych w prawosławiu przejawia się w swej formie zewnętrznej w ikonach, relikwiach, cerkwiach wznoszonych ku ich czci oraz w modlitwach prywatnych i zanoszonych przez Kościół. W przeciwieństwie do Kościoła rzymskokatolickiego w prawosławiu nie ma ustalonej zasady procesu kanonizacyjnego. Oficjalny akt lokalnej władzy kościelnej jedynie potwierdza i uprawomocnia kult lokalny lub powszechny. Warunkami kanonizacji są: lokalny lub powszechny kult, cuda doko nane za życia lub po śmierci, świętość życia, męczeństwo za wiarę lub nietknięte szczątki. Prezentowany słownik obejmuje panoramiczny przekrój najbardziej znanych i szczególnie czczonych w prawosławiu świętych, tych, którzy pozostawili po sobie konkretny, trwały, niezniszczalny ślad w znaczeniu duchowym i materialnym.

Kontynuując serię wydawniczą studiów nad chrześcijaństwem wschodnim w Rzeczypospolitej, dajemy wyraz naszego przekonania o wadze tego zagadnienia dla badań nad historyczną tradycją wielkich obszarów dzisiejszej Białorusi, Litwy, Polski i Ukrainy. Szerzej rzecz ujmując, chodzi o problematykę o kluczowym znaczeniu dla naszych debat nad całą Europą Środkowo-Wschodnią i pograniczem cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej.