Słowniki religijne

Papież Franciszek w liście apostolskim Desiderio Desideravi zwraca uwagę, że człowiek współczesny „utracił zdolność mierzenia się z działaniami o charakterze symbolicznym”. Jednocześnie formułuje zachętę: „Potrzeba poznania dynamiki języka symbolicznego, jego specyfiki i jego skuteczności”. Dzięki symbolom to, co niewyrażalne, zyskuje wymiar obrazowy, zaś rzeczywistość widzialna staje się nośnikiem głębokich treści duchowych. Dzieło Allegoriae in universam Sacram Scripturam („Interpretacje alegoryczne całego Pisma świętego”) przypisywane Garnierowi z Langres (+1225), opatowi cysterskiemu, a następnie biskupowi, to glosariusz zawierający symboliczne wyjaśnienia motywów biblijnych w oparciu o dzieła patrystyczne i średniowieczne. Jest ono najbardziej kompletnym średniowiecznym słownikiem symboli biblijnych. Niniejszy Średniowieczny słownik symboliki biblijnej obejmuje wydanie krytyczne tekstu łacińskiego opracowane w oparciu o najstarsze i najważniejsze rękopisy dzieła Garniera oraz polskie tłumaczenie zaopatrzone w przypisy źródłowe.

Trzecie wydanie Wielkiego słownika hebrajsko-polskiego i aramejsko-polskiego Starego Testamentu autorstwa L. Koehlera, W. Baumgartnera i J.J. Stamma, stanowi rezultat gruntownego przepracowania pierwszego wydania, które ukazało się w 2008 r. jako 30. tom „Prymasowskiej Serii Biblijnej” (PSB) i zostało wznowione w 2013 r., wzbogaconego o istotną zawartość Hebrajsko-polskiego i aramejsko-polskiego słownika Stronga, który ukazał się w 2017 r. jako jej tom 45. Obydwa monumentalne dzieła zostały z ogromnym pożytkiem przyswojone i są owocnie wykorzystywane przez biblistów polskich oraz tych biblistów zagranicznych, zwłaszcza w krajach ościennych, którzy znają język polski.

Wzbogacenie klasycznego już Wielkiego słownika polega na wprowadzeniu do niego kilku ważnych dodatków. Pierwszy to numeracja poszczególnych haseł (BH – hebrajskich i BA – aramejskich), sprzyjająca ich wyraźniejszemu uporządkowaniu i pomagająca odnaleźć te, których potrzebujemy. Drugą zmianą jest umieszczenie łacińskiej transliteracji słów hebrajskich i aramejskich. Wytrawni znawcy oryginalnych języków biblijnych jej nie potrzebują, przyda się ona natomiast tym czytelnikom i komentatorom ksiąg świętych, którzy – bardzo często, aby wyjść naprzeciw potrzebom pastoralnym – chętnie skorzystają z takiej pomocy. Trzecim dodatkiem są kody podane w odsyłaczach do innych terminów występujących w tym słowniku, co w połączeniu z numeracją haseł powinno znacznie przyspieszyć odnalezienie i pełniejsze zrozumienie tego hasła, o które chodzi. Czwarty dodatek to dopisanie tzw. kodów Stronga - H, co jeszcze bardziej ułatwi porównywanie znaczenia i występowania poszczególnych słów.

Nowe, gruntownie przepracowane i powiększone wydanie słownika przygotowanego przez ks. prof. Marka Starowieyskiego i prof. Jana Marii Szymusiaka SJ. To jedyne tego typu dzieło na polskim rynku wydawniczym, a zarazem unikalne w skali światowej. Jego zakres tematyczny obejmuje okres od czasów apostolskich do Soboru nicejskiego II (787). Publikacja obejmuje również materiał zawarty w pionierskim Słowniku wczesnochrześcijańskiego piśmiennictwa Wschodu ks. prof. Marka Starowieyskiego. Stanowi summę współczesnej wiedzy o literaturze wczesnochrześcijańskiej.

Obszerne, wyczerpujące hasła i bogate informacje bibliograficzne czynią ten słownik nieocenioną pomocą dla patrologów , religioznawców, teologów, historyków zajmujących się późnym antykiem, badaczy literatury wczesnochrześcijańskiej. Jest to zarazem nieocenione źródło wiedzy dla studentów teologii, historii, filologii i religioznawstwa oraz dla wszystkich, których interesują literatura i kultura pierwszych wieków chrześcijaństwa.

Celem publikacji tego słownika jest próba rzetelnego oddania fundamentalnego znaczenia katolicyzmu społecznego w najnowszej historii Polski minionego stulecia. Nie tylko w dziejach politycznych, ale także kulturalnych i społecznych naszego kraju. Słownik ma pokazać poprzez konkretne biogramy, ze ten nurt ideowy – choć z pewnością nie miał tu monopolu, stanowił jedną z fundamentalnych inspiracji dla intelektualnej, politycznej i społecznej działalności Polaków w całym ubiegłym stuleciu.

Tom 1 obejmuje 60 biogramów. Każde hasło słownika opatrzone zostało najnowszą, bibliografią obejmującą zarówno archiwalia, źródła drukowane, jak i opracowania. W słowniku znaleźli się przedstawiciel różnych profesji, środowisk czy ugrupowań politycznych. Bohaterami słownika są: politycy, wojskowi, naukowcy, dziennikarze, ludzie kultury i sztuki oraz osoby duchowne.

Tom 2 obejmuje 63 biogramy. Każde hasło słownika opatrzone zostało najnowszą, bibliografią obejmującą zarówno archiwalia, źródła drukowane, jak i opracowania. W słowniku znaleźli się przedstawiciel różnych profesji, środowisk czy ugrupowań politycznych. Bohaterami słownika są: politycy, wojskowi, naukowcy, dziennikarze, ludzie kultury i sztuki oraz osoby duchowne.

Spis haseł tom 1:
Stanisław Adamski
Józef Bocheński
Marian Bohusz-Szyszko
Edmund Bojanowski
Jerzy Braun
Hanna Chrzanowska
Róża Czacka
Edmund Dalbor
Stefan Dąbrowski
Bolesław Domański
Mirosław Dzielski
Mieczysław Engiel
Jan Józef Frankowski
Józef Gawlina.
Antoni Gołubiew
Maria Górska
Wincenty Granat
Józef Haller
August Hlond
Jan Hoppe
Jan Stanisław Jankowski
Hilary Jastak
Stefan Kaczorowski
Zygmunt Kaczyński
Władysław Kiernik
Witold Klimkiewicz
Maksymilian Kolbe
Feliks Koneczny
Wojciech Korfanty
Władysław Korniłowicz
Stanisław Kutrzeba
Michał Kwiatkowski
Karolina Lanckorońska
Urszula Ledóchowska
Konstanty Łubieński
Wanda Malczewska
Hanna Malewska
Antoni Marchewka
Stanisław Nowicki
Ignacy Jan Paderewski
Jan Piwowarczyk
Karol Popiel
Jerzy Popiełuszko
Michał Rękas
Franciszek Rogaczewski
Adam Sapieha
Władysław Siła-Nowicki
Bohdan Skąpski
Leopold Skulski
Stanisław Starowieyski
Teresa Strzembosz
Jan Kanty Szurlej
Leonard Torwirt
Zofia Trzcińska-Kamińska
Konstanty Turowski
Piotr Wawrzyniak
Konstanty Wolny
Stefan Wyszyński
Janusz Zabłocki
Jadwiga Zamoyska

Spis haseł tom 2:
Adam Prot Asnyk (1838–1897)
Grzegorz Augustynik (1847–1929)
Antoni Baraniak (1904–1977)
Zbyszko Bednorz (1913–2010)
Franciszek Karol Blachnicki (1921–1987)
Józefat Błyskosz (1876–1947)
Piotr Borowy (1858–1932)
Celina Rozalia Leonarda z Chludzińskich Borzęcka CR(1833–1913)
Eugeniusz Brzuska (1885–1938)
Jan Całka (1941–2016)
Adolf Chojnacki (1932-2001)
August Cieszkowski (1814–1894)
Eugeniusz Dryniak (1955–2019)
Bronisław Epimach-Szypiłło (1859–1934)
Jan Nepomucen Alojzy Ficek (1790–1862)
Jerzy Hagmajer (1913–1998)
Oskar Józef Halecki (1891–1973)
Maksymilian Jackowski (1815–1905)
Kazimierz Jancarz (1947-1993)
Jerzy Mieczysław Jarnuszkiewicz (1919-2005)
Piotr Andrzej Kałwa (1893–1974)
Janina Kierocińska, matka Teresa od św. Józefa (1885–1946)
Karol Ludwik Koniński (1891–1943)
Szymon Koszyk (1891–1972)
Jan Koźmian (1814–1877)
Paweł Kwoczek (1904–1975)
Antoni Laubitz (1861–1939)
Stanisława Leszczyńska (1896–1974)

Mieczysław Luziński (1900–1969) Ferdynand Machay (1889–1967)
Kazimierz Majdański (1916– 2007)
Walenty Majdański (1899–1972)
Juliusz Makarewicz (1872–1955)
Michał Milewski (1902–1981)
Andrzej Niesiołowski (1899–1945)
Stanisław Nowodworski (1873–1931)
Maria Okońska (1920–2013)
Władysław Józef Padacz (1900–1974)
Henryk Peszko (1910–1988)
Karol Pękala (1902–1968)
Bolesław Piasecki (1915–1979)
Aleksy Prusinowski (1819–1872)
Idzi Benedykt Radziszewski (1871–1922)
Janusz Radziwiłł (1880–1967)
Józef Rymer (1882−1922)
Aleksander Skowroński (1863−1934)
Antoni Słomkowski (1900−1982)
Zofia Starowieyska-Morstinowa (1891−1966)
Czesław Strzeszewski (1903−1999)
Kazimierz Studentowicz (1903−1992)
Augustyn Szamarzewski (1832–1891)
Adolf Piotr Szelążek (1865−1950)
Antoni Szymański (1881−1942)
Maciej Święcicki (1913−1971)
Stanisław Trzeciak (1873−1944)
Maria Wantowska (1922–1991)
Franciszek Włodarczyk TChr (1911−2000)
Jacek Woroniecki OP (1878−1949)
Aleksander Wóycicki (właśc. Wojcicki) (1878–1954)
Kazimierz Zimmermann (1874−1925)
Marek Żuławski (1908−1985)

„Pisownia słownictwa religijnego” to kolejny tom z serii „Teolingwistyka”, którego redaktorem jest ks. Wiesław Przyczyna. I choć w 2010 roku wydane zostały „Zasady pisowni słownictwa religijnego”, tego samego redaktora, to jednak bardzo pomocna okazuje się najnowsza pozycja – dużo obszerniejsza i bogatsza w treści o tematach poprawności językowej słownictwa religijnego. To już nie tylko ogólne zasady pisowni, ale omówienie wielu pojęć, które wciąż w języku religijnym są zapisywane błędnie. Książka ta okaże się potrzebna szczególnie tym, którzy często obcują z językiem religijnym.

Pobożność chrześcijańska zawsze była wspomagana „świętymi wizerunkami” – od prostych ilustracji malowanych na ścianach katakumb do genialnych wyobrażeń wielkich mistrzów, pokazujących charakterystyczne cechy świętych lub zdarzenia, w których brali oni udział w historii. Jak na przykład opowiedzieć o Ojcu Pio nie pokazując stygmatów albo o św. Sebastianie bez ukazania strzał – tak wymownych znaków, w tak skondensowany sposób przedstawiających kwintesencję ich świętego życia…

W leksykonie znalazło się kilkaset sylwetek osób wyniesionych do chwały ołtarzy. Zestawienie świętych bazuje na katalogach uznanych przez Kościół. Każdej postaci towarzyszy krótka biografia, data wspomnienia liturgicznego oraz fotografie – reprodukcje dzieł sztuki wybitnych artystów, którzy na przestrzeni stuleci chrześcijaństwa utrwalali wizerunki świętych i błogosławionych. Wykaz symboli ikonograficznych i atrybutów ułatwiających identyfikację świętych. Zakres spraw, chorób i problemów (także nazwy miejscowości, regionów i państw), w których poszczególni orędownicy się „specjalizują”.

Odbiorcy
– wszyscy interesujący się sztuką
– miłośnicy hagiografii
– pragnący intensywniej uczestniczyć w tajemnicy świętych obcowania

„Prymasowska Seria Biblijna” wzbogaca się o kolejną, już czterdziestą szóstą, pozycję. Jest jedyna w swoim rodzaju i unikatowa, ponieważ łączy cechy słownika językowego z aspektami konkordancji biblijnej. Odwrotny indeks Stronga z alfabetyczną listą polskich haseł do słowników Stronga: grecko-polskiego, hebrajsko-polskiego i aramejsko-polskiego wychodzi naprzeciw potrzebom tych czytelników Starego i Nowego Testamentu, którzy korzystając z jego przekładów na język polski, chcą wiedzieć, jakie słowo w językach oryginalnych – hebrajskim, aramejskim i greckim – odpowiada temu słowu, na które natrafiają w przekładzie. To ciekawe i twórcze doświadczenie intelektualne, a zarazem wielka przygoda duchowa, która pozwala głębiej i pełniej wniknąć w piękno i bogactwo słownictwa i orędzia ksiąg świętych.

Prekursorami tej pozycji wydawniczej było kilka wcześniejszych publikacji. Na czoło wysuwają się dwie, a mianowicie Grecko-polski słownik Stronga z lokalizacją słów greckich i kodami Popowskiego oraz Hebrajsko-polski i aramejsko-polski słownik Stronga z lokalizacją słów hebrajskich i aramejskich oraz kodami Baumgartnera. Obie uprzystępniają czytelnikom polskim zaktualizowane opracowanie monumentalnego projektu naukowego, zatytułowanego Exhausitive Concordance of the Bible, który w drugiej połowie XIX w. zrealizował dr James Strong (1822-1894). Ta książka łączy cechy obydwu, lecz z odwrotnej perspektywy. Dwie wcześniejsze pozycje wyszczególniają wszystkie użyte w Starym Testamencie słowa greckie, hebrajskie i aramejskie w porządku alfabetycznym i opatrują je numeracją, która ułatwia korzystanie ze słownika, natomiast Odwrotny indeks Stronga ma za punkt wyjścia poszczególne słowa w języku polskim, też w porządku alfabetycznym, podając ich odpowiedniki w językach oryginalnych. Wszystkie słowa zostały opatrzone kodami Stronga, co – jak słusznie podkreśla Wydawca – ułatwia ich wyszukanie w „dużych” słownikach i interlinearnych wydaniach Biblii.

Leksykony Piusa Czesława Bosaka cieszą się od dawna zasłużoną renomą i stały się wybitną pomocą w studiowaniu Biblii, w której znajduje się niezwykle wielka ilość różnorakiej informacji. Autor wydobywa ją na podstawie zbieranych według określonych kryteriów cytatów biblijnych, które następnie zestawia w porządku alfabetycznym.

Prezentowana tu pozycja zestawia królów Izraela według przekazu biblijnego, zbierając dla każdej z omawianych postaci wszystkie teksty, w których jest o nich mowa. Przedmiotem opracowania są królowie czasów monarchii, najpierw wspólnej, a potem rozdzielonej na Królestwo Judy (Południowe) oraz Królestwo Izraela (Północne), aż do końca suwerennego bytu tych państw, zakończonego na północy najazdem Asyryjczyków w roku 722 przed Chrystusem, a na południu inwazją Nabuchodonozora, króla Babilończyków w roku 586.

Autor nie zajmuje się osobami władców, którzy panowali nad Izraelitami, a dokładniej Judejczykami w okresie po niewoli babilońskiej, ponieważ uważa ich za władców narzuconych przez panujące nad narodem żydowskim mocarstwa, najpierw Seleucydów (dynastia hasmonejska), a następnie Rzymian (król Herod Wielki).

W tak zakreślonym obszarze czasowym opracowanie jest słownikiem, który w sposób encyklopedyczny podaje informacje o poszczególnych władcach, a następnie z każdym z nich związana jest odnosząca się do niego konkordancja, czyli kompletny zbiór tekstów, w których znajdują się wzmianki o danej postaci we wszystkich księgach biblijnych. Teksty te grupowane są według poszczególnych zagadnień.

Hebrajsko-polski i aramejsko-polski słownik Stronga z lokalizacją słów hebrajskich i aramejskich oraz kodami Baumgartnera podaje znaczenie słów występujących w Biblii Hebrajskiej (Tora, Prorocy i Pisma), czyli w protokanonicznych księgach Starego Testamentu, a także ich wyjaśnienie i lokalizację. Wszystkie słowa wyszczególniono w porządku alfabetycznym i opatrzono numeracją, zaś ich transliteracja alfabetem łacińskim wskazuje na właściwą wymowę, co jest przydatne w przyswajaniu hebrajszczyzny biblijnej. Wielką pomoc stanowią informacje dotyczące pierwotnych rdzeni słowotwórczych w języku hebrajskim i aramejskim, niezbędne w procesie uczenia się języków biblijnych i gruntownego rozpoznawania sensu tekstu. Słownik Stronga stanowi cenne uzupełnienie wydanych wcześniej w ramach „Prymasowskiej Serii Biblijnej” interlinearnych przekładów Starego Testamentu (PSB 14, 22, 27 i 32), opatrzonych kodami gramatycznymi, transliteracją i indeksami analizowanych słów. Ogromną zaletą jest uwzględnianie kodu podanego w dwutomowym Wielkim słowniku hebrajsko-polskim i aramejsko-polskim Starego Testamentu, który opracowali L. Koehler, W. Baumgartner i J.J. Stamm, wydanego jako 30. tom niniejszej serii wydawniczej. Umożliwia ono zestawienie i porównanie obydwu monumentalnych dzieł i głębsze wniknięcie w orędzie ksiąg świętych. Liczba osób, które korzystają z publikacji wydawanych w ramach „Prymasowskiej Serii Biblijnej”, stale się powiększa. Należy wyrazić nadzieję, że i ten tom będzie owocnie sprzyjał naukowej i popularnonaukowej, zespołowej i indywidualnej refleksji nad Biblią oraz wnikliwemu jej badaniu i studiom, które przybliżając przesłanie Biblii, potwierdzą jej żywotność i trwałą aktualność.

Ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski Laureat Nagrody Ratzingera (2014) Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego

Trzeci tom Słownika, który oddajemy do rąk Czytelników, obejmujący kolejne biogramy duchownych diecezji sandomierskiej na litery M-R, został przygotowany przez trzech autorów. Do zespołu opracowującego hasła dołączył ks. dr Piotr Tylec, dyrektor Biblioteki Diecezjalnej w Sandomierzu. Rozszerzenie zespołu okazało się niezbędne, by zdążyć z realizacją projektu przed 200-leciem utworzenia diecezji sandomierskiej (1818-2018).

Liturgiczne święto Serca Jezusowego, obchodzone jedynie w Polsce od 1765 roku, zostało rozciągnięte na cały Kościół przez papieża bł. Piusa IX dekretem "Urbis et orbis" z 25 sierpnia 1856 roku.

Publikacja Nowego słownika teologii biblijnej to ważne wydarzenie w świecie polskiej biblistyki. Hasła umieszczone w dziele (kilkaset) przekazują najnowszą wiedzę naukową z zakresu teologii biblijnej, literatury i historii starożytnej. Publikację cechuje niezwykle wysoki poziom merytoryczny, co sprawia, że może ona pretendować do miana pomnika współczesnej biblistyki polskiej. Istotnym uzupełnieniem strony naukowo-literackiej słownika są piękne reprodukcje dzieł sztuki pochodzących z zasobów Muzeów Watykańskich.

Wszystkim, którzy wezmą do rąk Nowy słownik teologii biblijnej, życzę, aby odkrywając nowatorski charakter tej publikacji, znaleźli w niej prawdziwe źródło wiedzy, nowych inspiracji, a nade wszystko ważne przesłanki do myślenia biblijnego ? myślenia natchnionego słowem Bożym (ks. prof. dr hab. Henryk Witczyk, redaktor naczelny Słownika).

Słownik nauczania Jezusa oraz tematów czterech Ewangelii współtworzy oraz wydatnie rozwija jeden z najistotniejszych nurtów badań biblijnych i teologicznych, dotyczący życia, posłannictwa i nauczania Jezusa Chrystusa. Wartość świadectwa Ewangelii kanonicznych jest największa, ponieważ wiarygodnie utrwaliły pamięć o Jezusie z Nazaretu, karmioną wiarą uczniów, którzy jako pierwsi stali się Jego wyznawcami i utrwalili ją na piśmie. Nie wystarczy jednak Ewangelie czytać, trzeba również je poprawnie rozumieć i objaśniać. Niniejszy tom wpisuje się w dziedzinę hermeneutyki biblijnej, czyli sztuki interpretacji Biblii. Coraz lepiej widać, że na progu XXI wieku jej potrzeba stała się większa niż kiedykolwiek wcześniej.

Benedykt XVI powiedział: „Upada sam Kościół, jeśli nie znamy Jezusa”. Redaktorzy oryginalnego wydania napisali, że uprzystępnienie ogromnego wysiłku intelektualnego i duchowego, którego owoc stanowi ten tom, wspomagają swoją modlitwą. To bardzo cenne dopowiedzenie, które należy powtórzyć w wydaniu tego dzieła w języku polskim. Biblia, to jest Stary i Nowy Testament, powstała z wiary i dla wiary, zatem jej czytanie i objaśnianie, aby było konstruktywne i twórcze, powinno uzasadniać i wzmacniać wiarę chrześcijańską. Wzgląd na to sprzyja rekomendowaniu niniejszego Słownika nie tylko w uprawianiu wiedzy akademickiej na wydziałach teologicznych i w seminariach duchownych, lecz również w wychodzeniu naprzeciw potrzebom każdego, kto wśród sprzecznych trendów i zawirowań współczesnego świata, odnajduje w Jezusie Chrystusie i Ewangelii ponadczasowy oraz niezawodny drogowskaz.

Niniejszy Słownik podaje dokładne znaczenie każdego greckiego słowa występującego w Nowym Testamencie. Wszystkie słowa zostały wyszczególnione w porządku alfabetycznym i opatrzone systematyczną numeracją. Transliteracja alfabetem łacińskim wskazuje na ich właściwą wymowę. Bardzo pomocne są też wskazówki etymologiczne w odniesieniu do wybranych słów greckich, umożliwiające samodzielną refleksję nad ich znaczeniem i przesłaniem. To samo dotyczy imion osobowych i nazw własnych. Słownik może również stanowić cenną pomoc przydatną w porównywaniu podawanego w nim znaczenia konkretnego słowa greckiego z tym, które występuje w przekładach Nowego Testamentu na język polski. Ponieważ istnieje wiele całościowych lub fragmentarycznych przekładów ksiąg nowotestamentowych, nasuwa się pytanie, który z nich najwierniej oddaje sens oryginału. Ukierunkowanie w odpowiedzi na to pytanie stanowi bodaj największą zaletę niniejszego tomu. Pozwala to wyjść poza utarte i przyjęte propozycje translatorskie, a tym samym pełniej otworzyć się na nowe możliwości zrozumienia i objaśniania tekstu ksiąg świętych. Słownik stanowi znakomite uzupełnienie do wydanego w ramach „Prymasowskiej Serii Biblijnej” interlinearnego przekładu Nowego Testamentu, który w najnowszym wydaniu został wyposażony w kody Stronga.

Ukazał się pierwszy tom Słownika biograficznego księży diecezji sandomierskiej XIX-XX w. Jego autorami są: ks. prof. dr hab. Bogdan Stanaszek i ks. mgr Ryszard Nowakowski. W pierwszym tomie słownika zamieszczono nazwiska duchownych rozpoczynające się na literę A-G. W sumie znajdziemy w nim biogramy 480 księży przynależnych do diecezji sandomierskiej w ciągu dwustu lat od jej powstania (1818 r.). Zgodnie z praktyką stosowaną w tego typu wydawnictwach Słownik zawiera biogramy zmarłych duchownych. Znajdziemy tam informacje o ich pochodzeniu, wykształceniu, miejscach pracy duszpasterskiej, dokonaniach kościelnych i aktywności społecznej. Słownik jest cennym wydawnictwem dla historii parafii nie tylko regionu Świętokrzyskiego (obejmuje również diecezję radomską), ale też terenów przyłączonych do diecezji sandomierskiej w 1991 r. (dekanaty z diecezji przemyskiej, lubelskiej i tarnowskiej).

Niniejszy Słownik stanowi encyklopedyczne dzieło bez precedensu. Zapełnia on bowiem poważną lukę w uprzystępnianiu polskim czytelnikom zdobyczy światowej egzegezy w zakresie dziesięciu ksiąg Nowego Testamentu (Dz, Hbr, Jk, 1-2 P, 1-2-3 J, Jud, Ap), które nie zostały omówione w poprzednich tomach serii. Wyjątkowość tego Słownika polega jednak głównie na tym, że autorzy haseł nie zatrzymują się na etapie ostatniej redakcji omawianych ksiąg NT, lecz ukazują, jaka była recepcja ich teologii przez Ojców Apostolskich, a w wielu wypadkach również przez Ojców Kościoła. Dzięki temu poznajemy trajektorie dalszego rozwoju kluczowych pojęć teologii Nowego Testamentu. Zyskujemy w ten sposób niezbędny pomost do zrozumienia ciągłości przekazu i recepcji myśli nowotestamentowej przez Ojców Kościoła.
Chociaż hasła niniejszego Słownika koncentrują się na wybranych dziesięciu księgach NT, nie znaczy to, że autorzy pomijają milczeniem to, w jaki sposób omawiane tematy funkcjonują w czterech Ewangeliach oraz w listach Corpus Paulinum. Wręcz przeciwnie, ich ambicją jest ukazanie kierunków rozwoju poszczególnych zagadnień, które ukazane zostały we wszystkich pismach NT. Absolutnym novum tego Słownika jest sięgnięcie poza kanon ksiąg Nowego Testamentu i ukazanie, w jaki sposób nowotestamentowe tematy podejmowane były przez Ojców Apostolskich do połowy II wieku.
Spośród licznych walorów niniejszego Słownika chciałbym podkreślić jeszcze jeden, jakim jest ogromna erudycja autorów. Jest ona – na tle innych słowników biblijnych, których przecież na naszym rynku księgarskim nie brakuje – wprost uderzająca. Autorzy tego dzieła nie ograniczają się do prostego referowania podejmowanych tematów i ewentualnego wskazania, w jaki sposób funkcjonują one w innych partiach Nowego i Starego Testamentu. Ukazują omawiane zagadnienia w bardzo szerokim kontekście intertekstualnych odniesień pomiędzy wątkami tematycznymi właściwymi dla ksiąg Nowego Testamentu, którym poświęcony jest niniejszy Słownik, a jakże bogatą literaturą starożytną tamtego czasu.

Ks. prof. ndzw. dr hab. Janusz Kręcidło MS Kierownik Katedry Historii Biblijnej Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

Kto by między wami chciał stać się wielkim, niech będzie waszym sługą na wzór Syna Człowieczego, który nie przyszedł, aby Mu służono, lecz aby służyć.
(Mt 20,26.28)

Inspiracją do powstania Leksykonu świętych i sławnych diakonów stała się zaskakująca modlitwa jednego z alumnów seminarium duchownego. Była to litania zawierająca 85 imion świętych, choć zapomnianych diakonów.

Niniejsza książka, ułożona w formie słownika biograficznego, przybliża czytelnikowi sylwetki ok. 280 diakonów. Najwięcej jest wśród nich świętych i błogosławionych, często męczenników. Są też i tacy, którzy przysłużyli się Kościołowi mądrością i wiedzą.

Świadectwo życia tych ludzi może dodawać otuchy i odwagi na naszych drogach życia, a nawet zachęcać do naśladowania ich wiary i męstwa.

Słownik kościelny łacińsko-polski to nie tylko cenna pomoc dla duchowieństwa, seminarzystów i świeckich, czytających teksty łacińskie, ale stanowi wręcz podręczną encyklopedię Kościoła katolickiego. Obejmuje obszerny zasób słownictwa, zarówno z klasycznej literatury łacińskiej, ale także z różnych działów teologii.

Słownik zawiera łącznie ponad dwadzieścia siedem tysięcy wyrazów łacińskich, którymi Kościół żył przez stulecia. Są w nim przełożone na język polski terminy zawarte w Mszale Rzymskim, w Brewiarzu, Rytuale, Pontyfikale, Martyrologium, Wulgacie i Kodeksie Prawa Kanonicznego (z roku 1917).

Jak na opracowanie encyklopedyczne przystało, mamy w nim ponadto imiona i lata panowania papieży, nazwy diecezji, imiona ponad sześciuset świętych i błogosławionych (wraz z krótkimi życiorysami), podano nazwy zakonów, imiona Ojców Kościoła i wybitnych teologów, terminy prawne oraz wiele innych.

Autorem tego monumentalnego opracowania, które do dziś nie ma sobie równych w polskiej literaturze religijnej, jest zasłużony naukowiec i kapłan diecezji lwowskiej obrządku łacińskiego, ks. prof. Alojzy Władysław Jougan (1855–1942).

Wydaje się, że ponowna edycja słownika łacińsko-polskiego – w rok po siedemdziesiątej rocznicy śmierci jego autora – oddawana właśnie do rąk czytelników, to nie tylko okazja do lepszego poznania wielowiekowego dziedzictwa katolickiej kultury łacińskiej, czerpiącej ze źródeł bijących od stuleci w Wiecznym Rzymie, ale również możliwość przypomnienia postaci i dorobku zasłużonego Polaka, katolika i kapłana, ks. Alojzego Jougana.

„Prymasowska Seria Biblijna” wzbogaca się o nową, niezwykle ważną i potrzebną publikację, a jest to przedsięwzięcie prawdziwie monumentalne, zarówno pod względem objętości, jak i wartości merytorycznej zawartego w niej materiału. Opracowana przez starannie dobrany zespół kompetentnych biblistów oraz historyków i znawców starożytności, odzwierciedla – zgodnie z tytułem serii wydawniczej, w której ukazał się jej oryginał angielski (A Compendium of Contemporary Biblical Scholarship) – najnowszy stan wiedzy na temat Pawła, jego życia, działalności, piśmiennictwa i oddziaływania. Od czasu wydania w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii stała się ona cenionym powszechnie podręcznikiem, swoistą kopalnią rzeczowo uporządkowanej wiedzy, rozproszonej przedtem w wielu publikacjach i przyczynkach. Niezwykle ważnym atutem tej książki jest również fakt, że wychodzi ona poza ściśle określone ramy wyznaniowe, godząc rozmaite, czasami odległe od siebie, podejścia, zapatrywania i poglądy. Właśnie dlatego jest ceniona za dialogowy i ekumeniczny charakter, dzięki czemu z wielkim pożytkiem korzystają z niej zainteresowani badacze i studenci Pisma Świętego wywodzący się z różnych tradycji religijnych i wyznań chrześcijańskich. Także w Polsce to spojrzenie jest na pewno warte przybliżenia i upowszechnienia.

Przywykliśmy do tego, że życie i twórczość Apostoła Narodów są przedstawiane w kluczu chronologicznym, wyszczególniającym kolejne etapy jego życia i działalności, w której na pierwszy plan wybijają się trzy wielkie wyprawy misyjne. Ta monumentalna publikacja ma odmienny układ, oparty na ułożonych alfabetycznie hasłach, które w systematyczny i wyważony sposób przybliżają najrozmaitsze aspekty naukowej wiedzy ma temat Apostoła Narodów i jego dzieła. Autorzy dołożyli starań, by zawrzeć w nich najważniejsze i najsolidniejsze elementy wielowiekowych dociekań i ustaleń, respektując zarazem te obszary badawcze, w których ciągle jeszcze daleko jest do przejrzystości i pełnej zgody uczonych. Rozeznanie, jakie otrzymujemy, jest wszechstronne i pogłębione, uwzględnia różne aspekty synchronicznego i diachronicznego podejścia do Biblii, stroniąc od nieuprawnionych bądź jednostronnych wniosków i sugestii.

Ks. prof. zw. dr hab. Waldemar Chrostowski
Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu
Przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich

Andrzej Tokarczyk urodził się w Warszawie w 1932 roku. Zajmuje się problematyką adwentyzmu od wielu lat. Jako religioznawca i autor kilkunastu książek popularnonaukowych („Trzydzieści wyznań”, „Tamten świat”, „Czterech jeźdźców Apokalipsy”, „Religie współczesnego świata”, „Wymarłe religie świata”, „Ewangelicy polscy”, „Protestantyzm”, „Karaimizm. Saga polskich Karaimów” i in.) oraz wielu publikacji prasowych, audycji radiowych i telewizyjnych, stara się ukazywać fenomen adwentyzmu polskiego i światowego na szerszym tle nurtu apokaliptyczno-eschatologicznego w chrześcijaństwie. Wiele uwagi poświęcił różnym wizjom „końca świata”.

W taki też sposób traktuje ów fenomen „Mały Słownik”, będący jak gdyby „rzeczą o końcu świata”. Autor opowiada się w nim wyraźnie za potrzebą kontynuowania dialogu ekumenicznego pomiędzy adwentyzmem i katolicyzmem, starając się z obu punktów widzenia zaprezentować zarówno kwestie sporne, jak i zbieżności czy nawet tożsamości doktrynalne.

Andrzej Tokarczyk jest członkiem Sekcji Socjologii Religii Polskiego Towarzystwa Socjologicznego. Uprawia publicystykę i estetykę – zwłaszcza historyczną – koncentrując się na tematyce religioznawczej.