Pedagogika

Odkrycie dziecka to synteza pism, w których Maria Montessori nakreśla swoją metodę pedagogiczną. Na łamach tej książki śledzimy rozwój psychiczny najmłodszych od momentu, w którym – po nauczeniu się mówić – wchodzą w interakcje z otaczającym je światem, aż do pierwszych lat nauki szkolnej. Opieka nad dzieckiem jest oparta na pracy twórczej. W centrum idei Marii Montessori znajduje się z jednej strony temat kształcenia nauczycieli i opiekunów, z drugiej – samo dziecko, jego percepcja, działania, zdolnością jego umysłu do uczenia się i odkrywania. Z połączenia tych elementów powstało innowacyjne podejście Marii Montessori, w którym chodzi o to, by „umieć przywołać człowieka, który drzemie w duszy dziecka” Maria Montessori (1870–1952) włoska lekarka i pedagożka, która pod wpływem oświadczeń pracy z dziećmi z problemami psychicznymi i ubogimi stworzyła nową metodę wychowawczą. Jej podstawą jest nieskrępowany rozwój dzieci na różnych płaszczyznach zgodnie z ich indywidualnymi potrzebami i możliwościami.

Tworzenie kultury refleksyjnego dialogu zawodowego nauczycieli

Prof. dr hab. Mirosława Nowak - Dziemianowicz studiowała na Uniwersytecie Wrocławskim pedagogikę i psychologię, tam też zdobywała kolejne stopnie naukowe. W latach 1997-2017 współtworzyła Dolnośląską Szkołę Wyższą, gdzie w latach 2008-2017 pełniła funkcję dziekana Wydziału Nauk Pedagogicznych. Od 2017 roku związana była z Uniwersytetem Opolskim, gdzie pełniła kolejno funkcję: pełnomocnika Rektora UO ds. dyscypliny pedagogika, wice dyrektora Instytutu Nauk Pedagogicznych ds. nauki oraz dyrektora Instytutu Pedagogiki. Od 2018 roku związana jest z Akademią Biznesu w Dąbrowie Górniczej, gdzie kieruje seminarium doktorskim z pedagogiki. Jest także kierownikiem Interdyscyplinarnej Pracowni Współczesnych Problemów Humanistyki w Akademii WSB. Uczelnia ta jest obecnie podstawowym miejscem pracy prof. Mirosławy Nowak-Dziemianowicz. Edukacja, wychowanie, szkoła, nauczycie to pierwszy obszar Jej badań i naukowych zainteresowań. Drugim obszarem są relacje między ludźmi, związki intymne, małżeństwo, rodzina i wszystko to, co dzieje się w nich pomiędzy: małżonkami, partnerami, rodzicami i dziećmi. Cała aktywność naukowa Autorki podporządkowana jest pytaniu o to, co w naszych relacjach z innymi sprzyja rozwojowi i samorealizacji. Interdyscyplinarne badania prowadzone przez Autorkę ulokowane są w jakościowym paradygmacie badań oraz w szerokim społeczno- kulturowym kontekście. Prof. dr hab. Mirosława Nowak-Dziemianowicz jest członkinią Komitetu Nauk Pedagogicznych PAN, w którym kieruje Komisją Polityki Oświatowej oraz Sekcją Pedagogiki Krytycznej. Prywatnie żona i matka dwójki dorosłych dzieci.

Zajmujemy się badaniem psychologii dziecięcej od chwili narodzin, od samego początku życia. „To nieprawda – mówi doktor Montessori – że wynalazłam to, co nazywane jest Metodą Montessori. Ja studiowałam dziecko, wzięłam to, co dało mi dziecko, a następnie dałam temu wyraz – i właśnie to nazywane jest Metodą Montessori”.

Minęło już 100 lat od momentu, kiedy Maria Montessori sprzeciwiła się traktowaniu dziecka jako miniatury dorosłego i kiedy upomniała się o należyte docenienie znaczenia dzieciństwa dla rozwoju człowieka i społeczeństwa.

System edukacyjny Marii Montessori wniósł nową jakość do pedagogiki, a „odkrycie dziecka”, jakiego dokonała autorka, było poprzedzone latami naukowych badań i obserwacji. W tej książce Maria Montessori przybliża czytelnikom rozwój dziecka w pierwszych latach jego życia. Podkreśla naturalność procesu rozwoju oraz fakt, że siły, które go napędzają, są wewnętrzne i występują, gdy dorosły stworzy dziecku odpowiednie do rozwoju warunki.

W niniejszej publikacji Autorzy wyjaśniają podstawowe pojęcia, związane z podejściami kognitywnymi w edukacji oraz przedstawiają implikacje nowych teorii dla praktyki pedagogicznej i dydaktycznej. Przedstawiają ciekawe poznawczo wyniki badań, ukazujących związek między szybkością motoryczną, szybkością umysłowego przetwarzania informacji a osiągnięciami szkolnymi uczniów. Wyniki tych badań prowadzą do refleksji istotnej dla działań nauczycieli, między innymi prowadzącej do stwierdzenia, że uczeń z wolniejszym tempem motorycznym i umysłowym może być bardziej refleksyjnym uczniem niż impulsywny, szybko myślący uczeń.

Jak mówić, gdy dzieci nie słuchają to kolejny tom poświęcony komunikacji z dziećmi w znanej i niezwykle cenionej przez rodziców serii książek Jak mówić…

W teorii wszystko jest jasne, tylko praktyka często rozmija się z teorią. Autorki poradnika – po kilkudziesięciu latach współpracy z rodzicami, nauczycielami, pedagogami – przedstawiają w książce niezbędne narzędzia, jak poradzić sobie z nieuniknionymi konfliktami pomiędzy dorosłymi i dziećmi. Część pierwsza książki to jak zwykle praktyczne (również rysunkowe) wskazówki, jak zachowywać się w sytuacjach konfliktowych dorosłych z dziećmi, i to począwszy od przedszkolaków, a na nastolatkach skończywszy. Każdy rozdział kończy się praktycznymi ćwiczeniami. W części drugiej autorki poruszają trudne tematy dotyczące komunikacji międzypokoleniowej, o których poruszenie prosili czytelnicy. Prezentują historie z życia wzięte i na ich podstawie próbują znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące najtrudniejszych wyzwań, jakie postawiły przed dorosłymi dzieci.

Autorki przedstawiają konkretne przykłady zachowań i język, który jest tak ważny w procesie nauczania. Pokazują rodzicom i nauczycielom, jak wspólnie pomagać dzieciom w rozwiązywaniu problemów, jak motywować dzieci do nauki i osiągania sukcesów w szkole.

Niewiele jest dzisiaj dzieł o. Jacka Woronieckiego OP (1879-1949), które jeszcze nie doczekały się ogłoszenia drukiem. Wśród tych niepublikowanych do niedawna figurował tenże tekst poświęcony koniecznej, według jego Autora, reformie polskiego szkolnictwa, zachowany w maszynopisie, w jedynym egzemplarzu - dotychczas był on eksplorowany wyłącznie przez wąską grupę uczonych. Niniejsze dzieło nie stanowi rozprawy o etatyzmie kulturalnym, ale rozprawę z etatyzmem kulturalnym, jak mówi podtytuł, ponieważ Autor, osadzając swoje rozważania w kontekście etatystycznych tendencji okresu międzywojennego, niezwykle trafnym słowem i z żelazną logiką -rozprawia się z tym właśnie szkodliwym zjawiskiem. Woroniecki na ogół walczył ze spaczeniami katolicyzmu, natomiast w tym przypadku chodzi o walkę ze spaczeniami szkolnictwa, co siłą rzeczy może pociągnąć za sobą spaczenie społeczeństwa. Najpierw wyjaśnia istotę państwa, wyszczególnia i analizuje jego cechy konieczne, a wśród nich suwerenność, czyli niepodległość względem jakiegokolwiek podmiotu wyższego rzędu. Następnie o. Woroniecki skupia się na podstawowych czynnościach państwa, które powinny zapewniać dobro ogólne społeczeństwa. To wszystko stanowi przedmiot części pierwszej, natomiast w drugiej części książki Autor przechodzi bezpośrednio do rozprawy z etatyzmem kulturalnym, co prowadzi go do postawienia tezy o konieczności uspołecznienia i odpaństwowienia szkolnictwa. W kontekście etatyzmu kulturalnego Woroniecki używa takich sformułowań jak totalitaryzm i szkolnictwo totalne: Cudowna ta wizja totalnego szkolnictwa - ironicznie stwierdza - mającego przejąć z ramienia państwa wszystkie, z wyjątkiem samego rodzenia dzieci, czynności wychowawcze rodziny, a następnie i społeczeństwa? Dlaczego etatyzm kulturalny i szkolnictwo totalne? Woroniecki odpowiada następująco: Z chwilą gdy pierwiastek demokratyczny doszedł do głosu, nader ważnym stało się uzyskać wpływ na opinię publiczną i to na dalszą metę, co wymagało owładnięcia i szkolnictwa. Toteż na tym centralnym odcinku frontu kulturalnego, jakim jest szkoła, zakusy etatyzmu wnet się zaczęły objawiać. Autor propaguje ideę szkolnictwa prywatnego, wolnego, zarządzanego przez społeczności lokalne, które byłoby jedynie w racjonalnym stopniu uzależnione od państwa.

„(…). Niniejszą monografię oceniam jednoznacznie pozytywnie. Po pierwsze za oryginalność i aktualność podjętej w niej problematyki dotyczącej uwarunkowań poznawczych w procesie uczenia się uczniów oraz z powodu ukazania istoty linii diagnostyczno-interwencyjnej w pedagogice poznawczej. Po drugie za ukazanie nie tylko teoretycznego, ale też praktycznego aspektu koncepcji stosowania podejścia poznawczego w edukacji, polegającego na wczesnej diagnozie i indywidualnie ukierunkowanej interwencji. Po trzecie jako wartościowe uważam stworzenie nowego obszaru badawczego w zakresie pedagogiki kognitywnej”.

„Problematyka recenzowanej publikacji dotyczy nauczycieli, którzy stanowią najważniejsze ogniwo efektywności i jakości edukacji przedszkolnej… Książka jest zaproszeniem do namysłu nad uwarunkowaniami zewnętrznymi i wewnętrznymi możliwościami angażowania się nauczycieli w wypełnianie swojej roli zawodowej. Autorki przedstawiają wybrane pedagogiczne implikacje, którą mogą być przydatne zarówno w teoretycznych analizach dotyczących tego szczebla edukacyjnego, jak i w praktyce edukacyjnej”.

„Septuaginta pedagogiczno-katechetyczna jest próbą pokazania jak pasja i aktywność naukowa jednej osoby integruje środowiska badaczy dwóch bliskich, ale przecież nie tożsamych dyscyplin, takich jak pedagogika i teologia oraz tych, którym w różnych obszarach ich życia towarzyszy Jubilat – Ksiądz Profesor Zbigniew Marek SJ”.

Wprowadzenie (s. dr hab. Anna Walulik CSFN, prof. Ign. i ks. dr Janusz Mółka SJ)

„Księga doborem zawartych w niej tekstów sprawia imponujące wrażenie. Uwidacznia się tym samym należycie znacząca rola Jubilata w polskiej pedagogice, gdyż to właśnie – zgodnie z najlepszą akademicką tradycją – są to teksty ofiarowane Jubilatowi”.

dr hab. Marek Rembierz

„Jak wskazują autorzy tekstów ksiądz Profesor w całym swoim życiu dążył do pełniejszego rozumienia Boga, określenia miejsca katechezy i jej znaczenia w procesie wychowania zarówno jednostek jak i społeczeństwa”.

dr hab. Anna Weissbrot-Koziarska, prof. UO

Ta publikacja to Księga Jubileuszowa dedykowana profesorowi Franciszkowi Antoniemu Markowi z okazji 90. urodzin.

Temat lekcji religii raz po raz wchodzi do debaty publicznej, za każdym razem rozpalając społeczne emocje. W wielu z nas narasta irytacja na obecny stan rzeczy oddalenie treści przekazywanych podczas katechezy od faktycznych wyzwań, przed jakimi stoją młodzi ludzie w XXI wieku w Polsce. Co z tym zrobić? Oddajemy głos człowiekowi, który w czasie tych lekcji znajduje się po niewygodnej stronie za biurkiem nauczycielskim, a jednak przez uczniów nie jest postrzegany jako relikt przeszłości. Niestandardowe podejście ks. Damiana Wyżkiewicza do prowadzenia lekcji religii sprawiło, że otrzymał wyróżnienie w konkursie Nauczyciel Roku 2019. Czym zdobył uznanie i zaufanie uczniów? Jak rozmawia z nimi o Bogu, przykazaniach, grzechu, modlitwie i budzącej się seksualności? Czy nie boi się kontrowersyjnych tematów, jak pedofilia w Kościele, gender, aborcja, homoseksualizm? I w końcu czy religia w szkole to w ogóle dobry pomysł? Takie pytania stawia mu dziennikarz i publicysta Dawid Gospodarek.

Książka ta ma przede wszystkim na celu wyjaśnienie czytelnikowi przesłania pedagogicznego Marii Montessori. Pomimo że w pracach autorki często pojawiał się termin „metoda”, to M. Montessori zawsze w końcowym rezultacie chodziło o wszechstronną pomoc dziecku w jego trudzie indywidualnego rozwoju oraz włączenie go do życia w kulturze i cywilizacji ludzkiej przesyconej miłością i pokojem. Aby taka pomoc zaistniała, konieczne było, zdaniem M. Montessori odpowiednie przygotowanie dorosłych (nauczycieli, rodziców, pedagogów), którzy, znając prawa rozwojowe dziecka (chodzi tu m.in. o „polaryzację uwagi”, „wrażliwe fazy”), będą je wpierać w rozwoju, rozumnie kochając i darząc szacunkiem. Środkiem ma tu być „przygotowane otoczenie”, a warunkiem sukcesu respektowanie zasady porządku (samodyscypliny) i wolności, która w wyważonych klamrach prowadzi człowieka do optimum rozwojowego, czyli „normalizacji”.

W publikacji został podjęty rzadko dostrzegany i mało interesujący przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych temat roztropności. Jej autor, pan profesor Marian Śnieżyński postawił w niej pytanie o zasadność przywoływania roztropności w codziennym życiu. Pytanie to nie jest pytaniem retorycznym. Autor na przykładzie pracy wychowawcy/nauczyciela stawiając pytanie – problem, w którym pyta: Na ile i w jakim stopniu roztropność odgrywa pierwszoplanową i zasadniczą rolę w zawodzie nauczyciela? Odpowiedzi na to pytanie dostarczają kolejne rozdziały publikacji. Nie ma więc potrzeby ponownego przywoływania wskazanych w niej aspektów. Z lektury książki wynika natomiast jeszcze ogólniejsze przesłanie: kierowanie się w życiu roztropnością jest wręcz koniecznością ludzkiego życia. Dlaczego?

Roztropność wydaje się być nieodzownym warunkiem zarówno własnego rozwoju, jak też rozwoju innych osób. Innymi słowy, jest ona niezbędna w każdym wycinku ludzkiego życia. Tymczasem, zwraca uwagę Profesor, podejmowane są próby wyrugowania jej z życia społecznego. Dlaczego?

Kolejny temat podjęty w publikacji dotyczy samego rozumienia roztropności. Uważa ją za cnotę, sprawność człowieka, która w swej konstrukcji zawiera rozumny charakter działania, w którym czynny udział biorą zarówno ludzki rozum jak też i jego wola. Podkreśla też i to, że nie jest ona czymś wrodzonym, lecz trzeba ją zdobywać i rozwijać na przestrzeni całego życia poprzez kształcenie własnego charakteru. W tym też kontekście wyjaśnia, że jej posiadanie sprzyja nadawaniu codziennemu życiu wymiarów życia moralnego. Nie tylko pedagogów interesuje droga zdobywaniu tej cnoty. Co zrobić, by być rozsądnym?...

Głównym celem pedagogiki porównawczej jest międzynarodowe porównywanie systemów edukacyjnych. Dlaczego ta dyscyplina powstała? W jakim kierunku zmierza? Jakie metody są obecnie stosowane do porównywania systemów edukacyjnych?

Książka odpowiada na aktualne pytania, dotyczące pedagogiki porównawczej oraz opisuje główne jej trendy, które określają jej formę i wyniki edukacji w różnych krajach, od edukacji przedszkolnej do szkolnictwa wyższego włącznie. Na podstawie rozwoju bazy instytucjonalnej pedagogiki porównawczej w XX wieku można udokumentować, jak rozwinęło się zainteresowanie różnymi problemami edukacyjnymi na przestrzeni lat. Duży nacisk kładzie się w niej przede wszystkim na międzynarodowe badania efektów uczenia się: metodologię, korzyści, ryzyko i możliwości dostarczenia informacji, dotyczących historii rozwoju badań międzynarodowych, ich metodologii i przetwarzania uzyskanych danych. Równocześnie szuka ona odpowiedzi na pytania, w jakim stopniu krytyka jest uzasadniona i jakie korzyści przyniosły badania oraz jakie mogą nieść za sobą potencjalne szkody; czego można się z nich nauczyć i w których miejscach należy do nich podchodzić ostrożnie.

Książka jest przeznaczona dla studentów kierunków pedagogicznych, nauk społecznych i ekonomii, nauczycieli oraz pracowników administracji publicznej zatrudnionej w placówkach edukacyjnych.

„Autorka podjęła eksplorację ważnych praktycznie obszarów badań, rzadko w prezentowanej perspektywie podejmowanych przez pedagogów rodziny. Udowodniła, że od jakości rodziny, jej świadomości wychowawczej, kulturowej i materialnej zależą losy dziecka, jego pozycja społeczna, osiągnięcia edukacyjne, socjalizacja, wartości estetyczne i duchowe.

Opracowanie powinno służyć teorii oraz praktyce pedagogiki rodziny, dostosowaniu działań specjalistycznych, podejmowanych wobec rodziców i dzieci wychowywanych w rodzinie, z uwzględnieniem specyfiki ich rozwoju oraz psychospołecznego funkcjonowania”.

Klasyczna książka na temat pedagogiki Montessori nareszcie po polsku! Paula Polk Lillard zdołała przywołać poglądy wybitnej włoskiej lekarki wyraźnie i jasno, zwracając się do wszystkich, którzy chcą jej słuchać. W przeciwieństwie do wielu autorów piszących o pedagogice Montessori nie uległa pokusie, by przedstawić własną interpretację tej metody lub jej podstawowe cechy wraz z gotową krytyką. Zamiast tego w pewnym sensie pozwoliła Montessori mówić samej za siebie, dzięki czemu czytelnicy mogą wyciągnąć własne wnioski. Niniejszą książkę, będącą wprowadzeniem do myśli Montessori, można polecić nie tylko profesjonalistom zajmującym się jednostką ludzką. Powinni ją również przeczytać sami rodzice i wychowawcy, jest bowiem jedną z najlepszych publikacji poświęconych wspomnianej problematyce.

dr Mario M. Montessori Jr.

Paula Polk Lillard założycielka i wieloletnia dyrektorka szkoły Forest Bluff w Lake Bluff w stanie Illinois (USA).

Autorka klasycznych książek na temat metody Montessori.

Księga Jubileuszowa dedykowana Prof. dr. hab. Andrzejowi Michałowi de Tchorzewskiemu z okazji 75. rocznicy urodzin i 45-lecia pracy naukowej.

Niniejsza Księga Jubileuszowa jest dedykowana Panu Profesorowi zw. dr hab. Andrzejowi Michałowi Tomaszowi de Tchorzewskiemu w 75. rocznicę Jego urodzin i 50-lecie pracy naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej. Praca ta zaowocowała licznymi, odpowiedzialnymi funkcjami, między innymi prorektora ds. dydaktycznych (1987-1990) i rektora (1990-1993; 1993-1996; 1999-2002) Wyższej Szkoły Pedagogicznej/Akademii Pedagogicznej im. Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy.

Tytuł tomu jubileuszowego Wychowanie – Socjalizacja – Edukacja oddaje kierunki i obszary badań Profesora. Jego liczne prace, poszukujące na gruncie pedagogiki tożsamości polskiej teorii wychowania, nowych orientacji metodologicznych i reperkusji praktycznych osadzonych w kontekstach historycznych i filozoficznych, stanowią ważny wkład w polską myśl pedagogiczną. Cenione i uważane wręcz za prekursorskie są badania z zakresu pedagogiki rodziny, ze szczególnym uwzględnieniem jej funkcji edukacyjnych, kondycji wychowawczej oraz transformacji w okresie przemian. Oprócz nich równie istotne są badania i publikacje Profesora na temat aksjologii pedagogicznej oraz problematyki etyczno-deontologicznej zawodu nauczycielskiego. Z nią wiązał Jubilat swoje badania empiryczne i rozważania teoretyczne dotyczące procesów kształcenia i formacji osobowościowej, w tym świadomości kandydatów na nauczycieli.

Prezentowany zbiór studiów został podzielony na sześć części. Część pierwsza zawiera teksty okolicznościowe z wątkami biograficznymi, bibliografię autorską oraz wykaz doktoratów wypromowanych przez Profesora. Ten dział Księgi zamyka Tabula Gratulatoria. Kolejne działy Księgi Jubileuszowej zatytułowane są następująco: II. Trójjednia: filozofia – nauka – pedagogika; III. Wartości i poszukiwania współczesnych teorii wychowania; IV. Meandry wychowania; V. Rodzina w kontekście przemian globalizującego się świata; VI. Osoba i zawód nauczyciela.

Na współczesnym rynku wydawniczym można spotkać wiele interesujących lektur z zakresu metodologii badań społecznych. To daje czytelnikowi (badaczowi, studentowi, praktykom pracującym w przestrzeni społecznej) możliwość wyboru i prowadzenia badań w dowolnie wybranej strategii z odpowiednio dobranymi metodami, technikami i narzędziami badawczymi. Nie często zdarza się jednak, by prace te były bogate zarówno w wiedzę teoretyczno-metodologiczną, jak i metodyczną oraz w praktyczne ich aplikacje do praktyki społecznej, edukacyjnej, ukazujące sens i znaczenie projektów naukowo-badawczych. Do takich zaś zaliczam przedłożoną do recenzji publikację Badania w działaniu w praktyce pedagogicznej. Wybrane przykłady.

Publikacja jest w moim przekonaniu poszerzeniem dotychczasowego dorobku metodologicznego w zakresie metodologii badań jakościowych w ujęciu pedagogicznym. Stanowi swoisty przewodnik po specyfice badań w działaniu, prowadzonych w metodologicznej przestrzeni podmiot-partycypacja-synergia.

Prezentowana praca jest nie tylko źródłem wiedzy teoretycznej, metodologicznej, metodycznej, ale również sama spełnia w swej konstrukcji i zamyśle warunek uczenia się przez działanie.