Etyka

W kręgu myślenia etycznego - red. Jakub Synowiec

Można by powiedzieć, że niniejsza praca wyrosła w całości z namysłu nad jednym zdaniem. W lutym 1982 r., podczas wykładu wygłaszanego w Collège de France, Michel Foucault przywołał kolejno projekty Montaigne’a, Schopenhauera, Nietzschego, Baudelaire’a i innych, by wreszcie stwierdzić:

Niewykluczone, że w owej serii prób, w mniejszym lub większym stopniu porzuconych, zafiksowanych na sobie samych, w owym ruchu, który sprawia, że stale odwołujemy się do etyki Siebie, a jednocześnie nie jesteśmy w stanie nadać jej żadnej treści – niewykluczone, że za tym wszystkim kryje się właśnie niemożliwość stworzenia dzisiaj etyki Siebie, i to w sytuacji, w której jest ona pilnie potrzebna i niezbędna politycznie, nie ma bowiem innego pierwszego ani ostatniego punktu oporu wobec politycznej władzy niż punkt, w którym zawiązuje się stosunek Siebie do Siebie (HP, 248; podkr. – CR).

Oczywiście sama możliwość natrafienia na to zdanie, zauważenia go pośród masy innych, wreszcie wstępnego zrozumienia jego treści i znaczenia wynikała z wcześniejszych rozmyślań, lektur i napisanych artykułów. Coś działo się już przed natknięciem się na nie, a zarazem – i niejako symetrycznie – samo zmierzenie się z nim, którego efektem jest poniższy tekst, nie wyczerpuje go. Niniejsza książka skupia się bowiem na zagadnieniu etyki Siebie; ma być rekonstrukcją Foucaultowskich studiów nad starożytnością, ich krytyczną weryfikacją, a wreszcie próbą rozwinięcia w oparciu o analizę kolejnych źródeł. Nie zostanie tu natomiast poruszona (poza kilkoma wzmiankami i aluzjami) kwestia dzisiejszej sytuacji politycznej, tzn. nie pojawi się żadna analiza aktualnego pola relacji władzy. Mówiąc inaczej, niniejsza praca nie przynależy do obszaru filozofii polityki. To zadanie, które dopiero należałoby wykonać, a właściwie – które już wykonują inni badacze i badaczki.

Autorzy opracowań zamieszczonych w kolejnym, czternastym tomie serii „Etyka Mediów” starają się odpowiedzieć na pytania o wpływ teorii etyki mediów na praktykę życia oraz o skuteczność mechanizmów regulacji etycznych w praktyce medialno-dziennikarskiej. Podejmują ponadto dyskusję nad wartościami obecnymi we współczesnych mediach, a także odkrywają i wskazują sposoby promocji wartości medialnych służących dobru człowieka i społeczności, dostarczając w ten sposób impulsów do przezwyciężania dużych niespójności czy niekonsekwencji między etyką mediów w teorii i praktyce.

W dynamicznie rozwijającym się świecie coraz wyraźniej jawi się potrzeba niezmiennych odniesień pozwalających porządkować kwestie społeczne, polityczne i ekonomiczne. I temu właśnie służyć ma niniejsza publikacja: to prawdziwa skarbnica wiedzy o tym, czego Kościół naucza na temat pracy, biznesu, zatrudnienia, wynagrodzenia, inwestowania, systemów ekonomicznych i wielu innych kwestii z tym związanych. Każda z nich, tyleż istotna, co budząca żywe spory, zyskuje tu swoje właściwe, to jest etyczne rozstrzygnięcie.

Prezentowane wydawnictwo, ujęte w formę pytań i odpowiedzi, stanowi zarówno wprowadzenie w ekonomiczną część społecznej doktryny Kościoła, jak i praktyczny poradnik dla przedsiębiorców, chcących prowadzić działalność gospodarczą według zasad etycznych. Za ich podstawę przyjęto nawiązania do nauki społecznej Kościoła: Katechizmu Kościoła Katolickiego, dokumentów kolejnych papieży, Soboru Watykańskiego II czy poszczególnych instytucji watykańskich.

Pełna świadomość moralna wymaga pracy nad sobą rozważań i studiów. Naukę moralności zwaną etyką można uprawiać jak każdą inną naukę

Aretologia to nauka o cnotach intelektualnych i moralnych. Nam, laikom, cnota czy życie cnotliwe kojarzy się prawie wyłącznie ze sferą seksu. Tymczasem cnotą jest nie tylko wstrzemięźliwość seksualna, ale także np. męstwo, roztropność czy umiarkowanie. A czym jest męstwo lub roztropność w życiu codziennym – o tym właśnie jest ta książka. Pojęcia dzisiaj zupełnie niemodne, zapomniane czy wręcz wyśmiewane w świecie, w którym najważniejszą „wartością” jest dobra zabawa, coś, co jest „very funny” lub „very exciting”. Dzisiaj panuje powszechny indywidualizm, który jest skrajnie różny od chrześcijańskiego personalizmu, choć wydaje się, że pojęcia są zbieżne. To jednak złudzenie. To właśnie dzisiaj, w tzw. postmodernizmie, w którym panuje totalny permisywizm i relatywizm moralny, nastąpił gwałtowny wzrost zachorowań na schizofrenię, chorobę afektywną dwubiegunową, autyzm, anoreksję, bulimię i wiele innych chorób psychicznych. Mnożą się jak króliki salony wróżbiarskie, horoskop w gazecie to norma, wróż czy wróżka w telewizji może nam przepowiedzieć przyszłość ze szklanego ekranu (niektórzy może pamiętają jeszcze słynnego Kaszpirowskiego). A wystarczy powrót do starych, tradycyjnych wartości, do życia w zgodzie z Panem Bogiem i własnym sumieniem. Ale choć to wydaje się takie proste, to dlaczego tego nie robimy?

Kiedy jesteśmy świadomi niebezpieczeństwa łatwiej jest nam go uniknąć. Często zbyt późno uświadamiamy sobie zagrożenie i nie jesteśmy już w stanie mu zapobiec lecz, jak mówi bardzo trafne w tym przypadku polskie powiedzenie, „lepiej zapobiegać niż leczyć”. Książka „Stop oszustom. Jak nie dać się oszukać” przedstawia szeroki przekrój dziedzin w których najczęściej ulegamy oszustwom. Autorka oparła książkę na własnych doświadczeniach z wieloletniej pracy w branży telekomunikacyjnej oraz windykacyjno-prawnej. Przykłady zaczerpnięte zostały z prawdziwych historii osób, które padły ofiarą nadużyć finansowych i różnego rodzaju wyłudzeń. Nie brakuje również opisów głośnych w swoim czasie w mediach przekrętów takich jak Amber Gold czy fałszywe pisma z Polskiej Grupy Energetycznej. Znajdujemy w książce zarówno zagrożenia nieuczciwością w dziedzinach społecznych na przykład oszustwa matrymonialne, jak i niebezpieczeństwa ekonomiczno-finansowe takie jak wyłudzenia internetowe czy telemarketing. To jednak tylko kilka z wielu przedstawionych w niej niebezpieczeństw. Jest ona napisana w bardzo przystępny i zrozumiały dla każdego sposób. Autorka ilustruje każde zagrożenie licznymi przykłady i sytuacjami z życia, udziela wielu praktycznych rad i wskazówek jak nie paść ofiarą nieuczciwości innych, uczy jak postępować w sposób ostrożny. Pozycja ma wymiar bardzo współczesny i dotyka problemów zwykłych ludzi. Dzięki informacjom zawartym w pozycji dowiadujemy się jak rozpoznać oszustów, co ich charakteryzuje i jak się przed nimi bronić. Książka ta jest godna polecenia dla każdego, kto chce żyć bezpiecznie.

SPIS TREŚCI

Część 1

Przedmowa

Dzieje etyki

Robert Spaemann, Wyodrębnienie moralności
Izabella Andrzejuk (WSKPiSM), Artur Andrzejuk (UKSW/PUNO), Tradycja arystotelesowsko-tomistyczna
Krzysztof Saja (US), Tradycja deontologiczna
Krzysztof Saja (US), Tradycja utylitarystyczna (wraz z konsekwencjalizmem)
Adam Cebula (UKSW), Intuicjonizm a emotywizm i preskryptywizm
Ks. Ryszard Moń (UKSW), Etyka fenomenologiczna
Natasza Szutta (UG), Współczesna etyka cnót
Agnieszka Smrokowska-Reichmann (AWF w Krakowie), Etyka dyskursu
Ks. Ryszard Moń (UKSW), Etyki odpowiedzialności
Ks. Andrzej Kobyliński (UKSW), Etyka nihilistyczna Gianniego Vattima
Kazimierz Krajewski (KUL), Personalizm etyczny w lubelskiej szkole filozofi cznej
Etyka a religia
Włodzimierz Galewicz (UJ), O religijnych uzasadnieniach norm etycznych
Ireneusz Ziemiński (US), Religia a moralność
Jacek Juliusz Jadacki (UW), Struktura logiczna Dekalogu
Jacek Wojtysiak (KUL), Moralność, teizm, religia
Andrzej Szostek MIC (KUL), Religia chrześcijańska: przesłanka czy konkluzja etyki?
Tadeusz Styczeń SDS (KUL), Etyka czy teologia moralna

Refleksje dydaktyka
Tadeusz Styczeń SDS (KUL), Kardynał Wojtyła - filozof moralista
Ks. Alfred Marek Wierzbicki (KUL), Tadeusz Styczeń jako dydaktyk etyki
Roman Darowski SJ (Akademia Ignatianum w Krakowie), Tadeusz Ślipko jako etyk
Barbara Chyrowicz SSpS (KUL), Etyka dla nauczycieli etyki

Indeks osobowy (oprac. Anna Starościc)

Część 2

Status metodologiczny rozważań o moralności i szczególne typy etyki
Ryszard Stach (AFM), Psychologia moralności z perspektywy neuronauk
Ks. Janusz Mariański (KUL), Socjologia moralności
Ks. Stanisław Kamiński (KUL), O metodologicznej autonomii etyki
Krzysztof Stachewicz (UAM), Etyka a aksjologia
Ks. Władysław Zuziak (UPJPII), Etyka społeczna
Jan Kłos (KUL), Etyka w polityce
Przemysław Rotengruber (UAM), Etyka w gospodarce
Adam Zadroga (KUL), Etyka biznesu
Anita Ganowicz-Bączyk (UKSW), Etyka środowiskowa
Barbara Chyrowicz SSpS (KUL), Metodologia bioetyki
Tadeusz Biesaga SDB (UPJPII), Etyka medyczna
Ks. Piotr Mazurkiewicz (UKSW), Etyka seksualna
Ewa Agnieszka Lekka-Kowalik (KUL), Etyka w nauce
Joanna Madalińska-Michalak (UW), Etyka nauczyciela
Tomasz Barankiewicz (KUL), Etyka urzędnicza
Ks. Alfred Marek Wierzbicki (KUL), Etyka dziennikarska
Andrzej Waleszczyński (UKSW), Etyka feministyczna
Główne problemy współczesnej etyki
Józef Dębowski (UWM), Relatywizm a tolerancja - z punktu widzenia epistemologa
Ewa Podrez (UKSW), Relatywizm a tolerancja - z punktu widzenia etyka
Jarosław Merecki SDS (PU Lateranense), Personalizm a prawo naturalne
Ks. Jan Krokos (UKSW), Natura sumienia Ks. Grzegorz Hołub (UPJPII), Dyskusje dotyczące początku i końca ludzkiego życia
Ks. Stanisław Fel (KUL), Prawa człowieka
Piotr Ślęczka SDS, Moralność a prawo stanowione - punkt widzenia etyka
Dawid Bunikowski (University of Eastern Finland/WSB w Toruniu), Idea neutralności moralnej prawa we współczesnych systemach prawnych
Artur Szutta (UG), Obywatelskie nieposłuszeństwo
Ryszard Wiśniewski (UMK), Wartość absolutna a problemy moralnej "praxis"
Lesław Hostyński (UMCS), Wartości w świecie konsumpcji

Indeks osobowy (oprac. Anna Starościc)

Francuski filozof Paul Ricoeur (1913–2005), znany przede wszystkim jako teoretyk hermeneutyki, doświadczał w życiu rozmaitych sytuacji między skrajnościami: mimo że pacyfista, został zmobilizowany w 1939 roku i spędził wojnę w obozie jenieckim. Po marcu 1968 niczym Heidegger był przez rok rektorem i zrezygnował z powodu ograniczeń autonomii uniwersytetów, choć miał przeciw sobie także studentów. Pochodząc z protestanckiej rodziny, wykładał na katolickich uczelniach. Do kwestii teologicznych podchodził od strony filozofii. Stąd zapewne w jego myśleniu taka waga kwestii woli, wyboru i decyzji. Niniejszy tom stanowi właśnie fragment jego rozległego projektu filozofii woli. Nie jest to jednak książka o ikonografii symboli zła, lecz próba fenomenologii zła i jego symboliki. Ricoeur rozważa zjawiska „skalania” (pierwszy stopień, niejako „fizyczny”, jak naruszenia tabu), grzechu (przeciw przykazaniom) i winy (świadomość, że źle rozporządzam swoją wolnością), wydobywając ich naturę i miejsce pośród mitów związanych z kwestią zła. Ściślej biorąc, interesują go mity mówiące o tym, „gdzie zło się zaczyna i gdzie się kończy”. Mit może zakładać zło już w samym początku, może lokować je w człowieku (mity upadku) lub w jakimś innym źródle. Budując fenomenologię mitu zła, Ricoeur ma na względzie ambitny cel intelektualny: wydobyć się z hermeneutycznej „cyrkularności” w kierunku samego „bytu”.

Uważa się zwykle, że życie gospodarcze leży w zupełnie innej sferze niż religia i etyka. Tymczasem gospodarowanie wymaga podstaw moralnych, a co więcej, samo jest moralne jako droga do zaspokojenia koniecznych ludzkich potrzeb materialnych. Wśród tych potrzeb trzeba podkreślić dzisiaj potrzeby rodzin. Etyka gospodarcza wymaga chronienia własności (czyli przestrzegania przykazania „nie kradnij!”). Wymaga też obrony wolności, która odpowiada godności człowieka i pozwala na spożytkowanie jego pracy i przedsiębiorczości.

Michał Wojciechowski

SPIS TREŚCI

Wstęp

I. Szkoła miejscem formacji

Ks. Marek Kluz
Szkoła miejscem wychowania człowieka moralnie przyzwoitego i szlachetnego

Ks. Grzegorz Godawa
Szkoła skoncentrowana na uczniu a afirmacja pajdokracji

Renata Smoleń
Granice samodzielności dziecka

Ks. Robert Kantor
Zadania szkoły w Polsce według listów pasterskich Episkopatu Polski w latach 1945-2013

Maria Szymańska
Nierówności społeczne w systemie edukacji w ujęciu socjopedagogicznego modelu Pierre’a Bourdieu i Jeana-Claude’a Passerona

Ks. Jacek Siewiora
Dziedzictwo moralne a duchowa kreatywność nauczyciela 

II. Etos nauczycielski

Barbara Klasińska
Warsztat pracy i nauki studentów pedagogiki – aspekty etyczne

Ks. Jacek Siewiora
Jan Paweł II jako wzór realizacji powołania katechety

Ks. Tadeusz Michalik
Rola patriotyzmu w kształtowaniu postaw obywatelskich i moralnych uczniów

Ks. Jacek Siewiora
Dlaczego potrzebna jest formacja katechetów ku dialogowi edukacyjnemu?

Ks. Jan Banach
Wpływ środowiska kapłańskiego na formowanie alumnów

Ks. Jacek Siewiora
Formowanie do dialogu na katechezie poprzez sztukę

Prenatalny okres rozwoju człowieka w ciągu zaledwie kilku lat ewoluował z mało znaczącego rozdziału w podręcznikach medycyny do jednego z najgorętszych tematów publicznych debat, sporów i dyskusji, omawiających zarówno aspekty biologiczne, jak i etyczne zagadnienia. W polemikę tę doskonale wpisuje się głos Emilii Lichtenberg-Kokoszki, cenionego eksperta z zakresu pedagogiki, psychologii i medycyny, autorki i współautorki szeregu publikacji, mających na celu przybliżyć odbiorcy ten najbardziej tajemniczy z etapów życia człowieka. Zanim się urodziłem to jednak głos wyjątkowy, daleki od zwyczajowego w tej sytuacji etycznego zacietrzewienia; w trzech przejrzyście zbudowanych rozdziałach autorka przedstawia, w czystej formie wykładu, naukowe fakty dotyczące życia płodowego podzielonego na etapy zgodnie z klasyfikacją J. Langmana: okres rozwoju listków płodowych, okres zarodkowy i okres płodowy. Całość uzupełnia znakomita bibliografia przedmiotu, pozwalająca zainteresowanym samodzielnie pogłębiać wiedzę.

W rozważaniach nad postawowymi orientacjami moralnymi Polaków nie może zabraknąć pytania o rolę, jaką odgrywa religia w dziedzinie życia moralnego. W społeczeństwie polskim moralność katolicka jest ważnym elementem dziedzictwa kulturowego. Dla wielu Polaków religia jest najbardziej wiarygodną instancją w ustalaniu oraz uzasadnianiu wartości i norm moralnych. Niekiedy podkreśla się, że religia jest jedynym fundamentem moralności, bez którego wszelkie wartości i normy moralne są jakby zawieszone w próżni. Związek pomiędzy religią i moralnością wydaje się wówczas niepodważalny.

Fragment Wstępu

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga?
Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka?
Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych?

Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

Nie od dziś wiadomo, że złoto oczyszcza się w tyglu ognia. To porównanie złota do człowieka a jego duchowości do ognia w pełni uzasadnia wydanie tej książki i jej fenomen. Człowiek jest w pełni człowiekiem tylko wtedy, kiedy jego duchowość i życie wewnętrzne są odpowiednio ukierunkowane i bynajmniej nie chodzi tu tylko o chrześcijaństwo ale i człowieczeństwo. Być człowiekiem i żyć w pełni człowieczeństwem to nie tylko posiadanie odpowiedniego systemu wartości i szacunek do drugiego człowieka. Być człowiekiem to nie udawać, że Boga nie ma, że nie istnieją wartości ponadczasowe i że w imię hedonistycznej koncepcji życia i wolności człowieka można robić co się chce. Nie można robić co się chce, bo wolność nie polega na samowoli, ale na umiejętności wybierania dobra, które kształtuje człowieka. Ogniem, przywołanym w tytule książki jest owa mądrość wybierania dobra i przylgnięcia do Boga. To wielka sztuka i umiejętność. Ale wielkich rzeczy warto się uczyć i o wielkich sprawach warto czytać.

W lipcu 1995 roku podczas wspomnienia świętego Charbela, Raymond Nader (inżynier elektronik i dyrektor libańskiej telewizji katolickiej Télé-Lumi?re) przeżył nadzwyczajne doświadczenie. Na końcu procesji do klasztoru Annaya zobaczył starego księdza, którego nie znał. Zbliżył się do niego... Wtedy w głowie Raymonda zabrzmiał głos księdza, przekazującego mu ważny komunikat…

Było to pierwsze z serii orędzi przypisywanych świętemu Charbelowi. Raymond Nader przedstawił orędzia hierarchom Kościoła i za ich zgoda rozpowszechnia je po całym świecie. Są one ostrzeżeniem przed zagłada oraz wezwaniem do modlitwy, pokuty i miłości bliźniego, w celu budowania cywilizacji miłości.

Esej z pogranicza historii i socjologii kultury oraz nauki o moralności. Autorka analizuje koncepcję ethosu (rozumianego jako styl życia jakiejś społeczności, ogólna orientacja jakiejś kultury, przyjęta przez nią hierarchia wartości) rycerskiego i jego odmiany w historii. Dokonuje przeglądu wzorów rycerskich począwszy od ethosu starożytnej Grecji i Sparty, następnie Germanów, rycerzy średniowiecznych, wywodzącego się z warstwy rycerskiej dworzanina, wreszcie brytyjskiego gentlemana, na koniec śledzi wątki rycerskie w Nowym Świecie.

Książka poświęcona najważniejszym problemom i wyzwaniom współczesnej bioetyki. Opisuje budzące wiele kontrowersji i emocji zjawiska na styku wiedzy przyrodniczej, nauk medycznych, rozwiązań prawnych, systemów etycznych oraz stanu świadomości społecznej. Koncentruje się zwłaszcza na tych zjawiskach, w których lekarze dokonują wyborów między życiem a śmiercią, takich jak np. aborcja, eutanazja, zapłodnienie pozaustrojowe czy transplantacje serca. Stawia pytania o dobro i zło w odniesieniu do ludzkiego życia i zdrowia.

Kiedy zaczyna się ludzkie życie? To podstawowe i decydujące pytanie, ponieważ odpowiedź na nie ukaże, w jaki sposób postrzegasz naturę i status ludzkich zarodków. Kształtuje również twoją postawę wobec najważniejszych współczesnych kwestii bioetycznych, jak aborcja, klonowanie i badania nad wykorzystaniem komórek macierzystych. Mnogość różnych perspektyw może skutkować poczuciem zagubienia, lecz Biblia mówi jasno, że życie ludzkie zaczyna się w chwili poczęcia. John Ling, autor tej broszury, opiera swoją perspektywę na dogłębnych wyjaśnieniach prawd Pisma Świętego, historycznych poglądach chrześcijańskich oraz współczesnych dowodach naukowych. Dr John R. Ling, pisarz i wykładowca, od ponad 25 lat zabiera głos w kwestiach bioetycznych, biorąc udział w debatach i przemawiając do różnych grup słuchaczy. Jest autorem książek Responding to the Culture of Death – A Primer of Bioetical Issues (2001) oraz The Edge of Life – Dying, Death and Euthanasia (2002). Wykładał biochemię i bioetykę na Uniwersytecie Walijskim w Aberystwyh.

Dziennikarze to strażnicy prawdy i demokracji. Ale okazuje się, że strażników trzeba pilnować aby nie zapominali, że uprawiają zawód zaufania publicznego, że są “czwartą władzą” o ogromnych wpływach. Jeżeli praca dziennikarza nie opiera się na etyce to staje się zwykłą propagandą lub oszustwem. Ta książka to Kompendium wiedzy dla wszystkich, którym zależy na zachowaniu godności tego zawodu. Autor w jednym tomie zawarł historię etyki mediów, przedstawił rozwiązania tych trudnych problemów w różnych krajach, zebrał dokumenty dotyczące tego zagadnienia. Ta książka to punkt wyjścia do wszelkich dyskusji o upadku etyki dziennikarskiej.